تمنا 133
بسم‌الله‌الرّحمن‌الرّحیم
آن چه پیش‌رو دارید گزیده‌ای از سخنان حضرت آیت‌الله مصباح یزدی ( دامت برکاته ) در دفتر مقام معظم رهبری است که در تاریـــــــــــــــــخ 06/11/89 ایراد فرموده‌اند. باشد تا این رهنمودها بر بصیرت ما بیافزاید و چراغ فروزان راه هدایت و سعادت ما قرار گیرد.
فتنه سقیفه از زبان فاطمه (سلام الله علیها)مقدمهبر اساس آموزه‌ای که قرآن کریم به ما تعلیم میدهد و سیره پیغمبر اکرم و ائمه اطهارصلوات الله علیهم اجمعین بر آن جاری بوده است یکی از راه‌های کسب بصیرت، تأمل در داستان گذشتگان است. سرّ اینکه قرآن کریم به ذکر داستان انبیا و اقوام گذشته اهتمام دارد همین است. از این‌رو غالباً در ذیل داستانها می‌فرماید: «إِنَّ فِی ذَلِکَ لَعِبْرَةً لأُوْلِی الأَبْصَارِ»1، «فاعْتَبِرُوا یَا أُولِی الْأَبْصَارِ»2 و ... . همان‌طور که تاریخ اقوام گذشته برای آیندگان عبرت‌آموز است باید تاریخ گذشته مسلمانان هم برای مسلمانان آینده به طور خاص مایه عبرت باشد؛ بلکه انسان باید از گذشته خودش هم عبرت بگیرد. به ما دستور داده شده که هر روز اعمالتان را محاسبه کنید؛ «لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحَاسِبْ نَفْسَهُ فِی کُلِّ یَوْم؛3 کسی که هر روز خود را مورد محاسبه قرار ندهد از ما نیست.» این دستور برای این است که انسان ببیند روزی که گذشت چه کارهایی انجام داده، کدام درست و کدام اشتباه بوده است و سعی کند اشتباهاتش را تکرار نکند. این عمل همان عبرت گرفتن از گذشته خود است. از مهم‌ترین حوادثی که در تاریخ صدر اسلام اتفاق افتاد و برای ما مایه عبرت است داستانی است که بعد از رحلت پیغمبر اکرمصلی الله علیه وآله اتفاق افتاد؛ اتفاقی سرنوشت‌ساز که در مسیر آینده مسلمانان نقشی بسیار اساسی داشت. از این‌رو ضرورت دارد که انسان با دقت در این باره بیاندیشد که این حادثه چگونه اتفاق افتاد و کجای آن اشتباه بود و سعی کند آن اشتباه را تکرار نکند.
کربلا؛ حادثه‌ای بینظیرحادثه دیگر تاریخ صدر اسلام داستان کربلاست که در تاریخ بشریت نظیر نداشته و نخواهد داشت. در صحنه کربلا حوادثی به دست مسلمانان نمازخوان، روزه‌گیر و شاگردان پای منبر علیعلیه السلام اتفاق افتاد که به دست هیچ جنایت‌کاری در طول تاریخ اتفاق نیافتاده است. برخی از این افراد در دوران حکومت امیرالمومنینعلیه السلام از سرداران لشکر علی بودند. همین‌ها آمدند پسر و نوه‌های او را کشتند. به عنوان نمونه شمرلعنةاللهعلیه در جنگ صفین یکی از رزمندگان دلاور و از سرداران علیعلیه السلام بود و علیه معاویه می‌جنگید. همچنین منقذبن‌مرة لعنةاللهعلیهکه قاتل علیاکبرعلیه السلام شد از سرداران امیرالمومنینعلیه السلام بود. چگونه چنین انسانی، شبیه‌ترین انسان به رسول خدا را به شهادت می‌رساند؟! اگر علیعلیه السلام را نشناخته بود و در رکاب علیعلیه السلام نجنگیده بود می‌گفتیم: به خاطر دوری از مرکز اسلام و معارف اسلامی گمراه شده است؛ اما کسی که سالها در کنار علی بوده چگونه دست به چنین جنایتی می‌زند؟! واقعاً وجود آدمی چه لایه‌های پیچیده و تودرتویی دارد! تحولاتی ممکن است برای انسان پیش بیاید که خودش هرگز باور نمی‌کند؛ ولی زمانش که می‌رسد از آن استقبال و به آن افتخار هم می‌کند. تأمل در این حوادث تنها برای این نیست که ما ذکر مصیبتی کنیم و اشکی بریزیم. این کمترین چیزی است که از هر انسان باعاطفه و با شرفی ساخته است. مهم‌ترین بهره‌ای که ما از این جریانات باید ببریم این است که این جریانات را تحلیل کنیم ببینیم چرا چنین اتفاقاتی رخ داد، و مراقب باشیم خود ما مرتکب چنین اعمالی نشویم. این مهم‌ترین درسی است که باید بگیریم و اگر بتوانیم دست دیگران را هم بگیریم و نگذاریم گمراه شوند. البته مسلمانان به خصوص شیعیان از داستان کربلا خیلی بهره بردند. یکی از این بهره‌ها پیروزی انقلاب اسلامی ایران است و نمونه دیگر آن شعار «لبیک یا حسین» است که امروز در لبنان شنیده می‌شود و همین شعار، آنها را در جنگ 33روزه پیروز کرد و اکنون موج آن در حال رسیدن به کشورهای دیگر است.
واقع‌بینی؛ راه کشف حقاگر ما بخواهیم با این نگاه تاریخ را بررسی کنیم اولین شرط آن این است که «واقع‌نگر» باشیم. چون آنچه باعث می‌شود که انسان از حوادث روزگار عبرت نگیرد، حقایق را نبیند و چشم بصیرتش کور شود، حب و بغض‌های بی‌جا و تعصبات کور است. یعنی انسان با پیش‌داوری متعصبانه بگوید: «همین است و جز این نیست» و توجه نداشته باشد که این سخن شاهد و دلیلی دارد یا ندارد. نمی‌گویم: نباید حب یا بغض داشت؛ اما هر دو باید دلیل عقلی روشن داشته باشند. اگر ما این روش را پیش بگیریم که همان روشی است که قرآن و اهلبیتعلیهم السلام به ما تعلیم می‌دهند، بسیاری از اختلافات مسلمانان از بین می‌رود. بیشتر این اختلافاتی که گاهی به برادرکشی‌ها می‌انجامد ناشی از تعصبات کور است.
یکی از بهترین راه‌هایی که می‌تواند داستان صدر اسلام را برای ما روشن کند تأمل در کلماتی از اهلبیتعلیهم السلام است که مؤیداتش در منابع سایر فرق غیر شیعه موجود است. اما از آنجا که ما در این جلسات به دنبال الگوی صحیح رفتاری هستیم و نمی‌خواهیم به جزئیات بپردازیم درباره اشخاص بحث نمی‌کنیم. البته مورخین باید در یک فضای علمی تحقیقی و از روی منابع صحیح، آنها را هم بررسی کنند که در این زمینه معتبرترین منابعِ اهل‌تسنن برای ما کافی است. ما می‌خواهیم خطبه حضرت زهراسلام الله علیها را با نظر واقع‌بینانه و دور از تعصب بررسی کنیم. این بررسی‌ها باعث می‌شود که ما بیشتر مراقب خودمان باشیم.
قسمت‌هایی از این خطبه را خواندیم که حضرت، مردم حاضر در مسجد را مخاطب قرار داده و فرمودند: «وقتی خدای متعال پدرم را به دار انبیا برد در میان شما رگه‌های نفاق ظاهر شد. در این هنگام شیطان سرش را از کمین‌گاه درآورد و دید که شما برای پیروی از او بسیار آماده‌اید. شما در توجیه کارهایی که انجام دادید گفتید: اگر هنوز پیغمبر دفن نشده بود که ما رفتیم برای او جانشین تعیین کنیم برای این بود که می‌ترسیدیم فتنه‌ای پیش بیاید! غافل از اینکه شما خودتان در فتنه واقع شدید؛ شما خود اهل فتنه‌اید.» حضرت اسم این جریان را «فتنه» گذاشتند. علیعلیه السلام هم نام این داستان را فتنه گذاشت. در همان روزی که امیرالمؤمنینعلیه السلام مشغول دفن رسول خداصلی الله علیه و آله بود برای او خبر آوردند که مهاجرین و انصار در سقفیه بنی‌ساعده جمع شده‌اند و با یکی از پدرزن‌های پیغمبر بیعت کرده‌اند! حضرت بیل را روی خاک‌ها زدند و دست را به کمر گرفته و ایستادند و آیات اول سوره عنکبوت را تلاوت کردند: «بسم الله الرحمن الرحیم * الم * أَحَسِبَ النَّاسُ أَن یُتْرَکُوا أَن یَقُولُوا آمَنَّا وَهُمْ لَا یُفْتَنُونَ؛ آیا مردم گمان کردند همین‌که اظهار ایمان کنند دیگر کارشان تمام است و مبتلا به فتنه نمی‌شوند؟!» یعنی علیعلیه السلام هم این داستان را فتنه می‌نامد.4 اما سایر مسلمانان چنین قضاوتی نداشتند و گمانشان این بود که با این کار مانع از وقوع فتنه می‌شوند. پس دو نوع قضاوت مطرح بود؛ یک قضاوت، قضاوت جریان سقیفه بود که امروز اکثریت مسلمانان آن را تأیید کرده و می‌گویند: «آن ماجرا یک جریان عادی بود که مردمی خیرخواه برای جلوگیری از فتنه و اختلاف آن را پدید آوردند و برای پیغمبر جانشین تعیین کردند!» و یک قضاوت هم اعتقاد ما شیعیان است که به تبعیت از همین فرمایشات حضرت زهراسلام الله علیها و سایر اهلبیتسلام الله علیهم آن ماجرا را فتنه‌ای در امت اسلامی می‌دانیم. جریان مقابل ما معمولا در این نقلیات تشکیک می‌کنند و یا نهایتا می‌گویند: «این فرمایشات اظهار نظر شخصی و سلیقه‌ای بوده است!»
شما این ماجرا را با حوادث زمان خودمان مقایسه کنید. قریب دوسال است که از فتنه عظیم 88 می‌گذرد؛ فتنه‌ای که نه تنها اساس کشور بلکه پیشرفت اسلام را ممکن بود ده‌ها سال عقب بیاندازد و ما را به دوران پیش از انقلاب برگرداند. فتنه‌ای که کمتر می‌توان نظیرش را در تاریخ مسلمانان سراغ گرفت. اما در زمان ما هنوز کسانی هستند که می‌گویند: «چه فتنه‌ای آقا؟! اختلافات بر سر انتخابات بود و طبیعی است که در انتخابات یک حرف‌های نامناسبی گفته و کارهای اشتباهی هم انجام می‌شود؛ ولی فتنه‌ای در کار نبود. اکنون هم باید با هم دوست باشید و وحدت را حفظ کنید!» یعنی دقیقا همان اختلاف نظری که بعضی مسلمانانِ صدر اسلام با اهلبیتعلیهم السلام و پیروانشان یک طرف بودند و اهل سقیفه یک طرف. اهلبیتعلیهم السلام می‌گفتند: «این کار فتنه است» و آنها می‌گفتند: «این کار مانع فتنه است!» که دو قضاوت کاملاً متضاد بود.
قضاوت در این باره که طرف مقابل اهل‌بیت با چه نیتی این کارها را کرد به عهده تاریخ بماند؛ فرض کنید آنها واقعا چنین قضاوتی داشتند. اما این مسأله هم قطعی است و کسی اختلاف ندارد که این دو دسته، دو قضاوت و دو تفسیر درباره آن ماجرا داشتند. ما کلام علی و فاطمهسلام الله علیهما را بر کلام دیگران ترجیح می‌دهیم و می‌گوییم: این بزرگواران درست فهمیدند و دیگران اشتباه کردند. اما چگونه انسان می‌تواند در چنین موقعیت‌هایی، واقعیت را درست درک کند و قضاوت صحیحی داشته باشد؟ این همان چیزی است که مقام معظم رهبری نامش را «بصیرت» گذاشتند. به حق وظیفه ایشان است که ما را هدایت و راهنمایی کنند و وظیفه ماست که سعی کنیم اطاعت کنیم و به دنبال بصیرت باشیم؛ یعنی سعی کنیم قوه و ملکه‌ای کسب کنیم که بتوانیم حق و باطل را تشخیص دهیم و پشت پرده وقایع را هم ببینیم و بتوانیم عاقبت‌اندیشی کنیم. اگر کسی چنین قوه‌ای داشته باشد «اهل بصیرت» است. البته خدا باید توفیق بدهد اما ما هم باید تلاش کنیم. یکی از راه‌های کسب بصیرت تفکر در این جریانات است. از لحن حضرت زهراسلام الله علیها در این خطبه حداقل می‌توان فهمید که طرف مقابلِ ایشان مرتکب اشتباه بزرگی شدند. این اشتباه آن‌قدر بزرگ است که حضرت فریاد می‌زنند: «أنى تؤفکون؛ کجا می‌روید؟! مردم! شما را به کجا می‌برند؟!» تا شاید اینها به خود بیایند.
در توضیح خطبه به اینجا رسیدیم که حضرت می‌فرمایند: «ثُمَّ لَمْ تَلْبَثُوا إِلَّا رَیْثَ أَنْ تَسْکُنَ نَفْرَتُهَا وَ یَسْلَسَ قِیَادُهَا؛ چندان نگذشت که حالت رمیدگی این شتر تبدیل به آرامش شد و افسارش به دست آمد.» حضرت این فتنه را به شتری تشبیه می‌کنند که روز اول رم کرده و آرام نبود و آنها نمی‌توانستند به راحتی افسارش را در دست گیرند. صبر کردند تا آرام شد و سرانجام افسارش را در دست گرفتند و به آن طرفی که می‌خواستند بردند. یعنی آن کاری که می‌خواستند، کردند.
«ثُمَّ أَخَذْتُمْ تُورُونَ وَقْدَتَهَا وَ تُهَیِّجُونَ جَمْرَتَهَا؛ شما به آرام شدن این شتر و سوار شدن بر آن اکتفا نکردید و باز شروع به آتش‌افروزی کردید.» ظاهرا آن حالت آرامش بعد از رمیدگی شتر را به آن حالتی تشبیه کرده‌اند که خلافتِ خلیفه اول تثبیت شد و دیگر آشوب مهمی برپا نشد. بعد از این آنها به فکر افتادند که کاملا اوضاع را کنترل کنند و هر جا زمینه مخالفتی هست از بین ببرند. حضرت قبلا اشاره کردند که شیطان از کمین‌گاهش سر بیرون آورد و ندایی داد. اینجا تعبیرات عجیب‌تری دارند؛ می‌فرمایند: «وَ تَسْتَجِیبُونَ لِهُتَافِ الشَّیْطَانِ الْغَوِیِّ، وَ إِطْفَاءِ أَنْوَارِ الدِّینِ الْجَلِیِّ وَ إِهْمَالِ سُنَنِ النَّبِیِّ الصَّفِیِّ؛ با سوار شدن بر شترِ فتنه به آن ندای شیطان لبیک گفتید و سعی کردید که نور اسلام را خاموش کنید و سنت‌های پیغمبر را متروک کنید.» مگرآن‌ها چه کرده بودند؟ آیا گفته بودند نماز نخوانید؟ اذان نگویید؟ قرآن نخوانید؟ چگونه سعی کردند نور دین را خاموش کنند؟ این مسأله انکارناپذیر است که اینها کاری کردند که دست‌کم ناخودآگاه باعث تضعیف و از بین رفتن دین می‌شد. وقتی دین از مسیر خودش منحرف شد و از مسیر اصلی زاویه پیدا کرد به یک جایی می‌رسد که دیگر مسیر انحراف و مسیر اصلی هم‌دیگر را نمی‌بینند و فاصله به طرف بی‌نهایت میل می‌کند.
تَشْرَبُونَ حَسْواً فِی ارْتِغَاءٍ؛ معمولا وقتی شیر را می‌دوشند روی ظرفِ شیر کفی جمع می‌شود. حضرت مخاطبان خود را اینگونه توصیف می‌فرمایند که: شما به بهانه اینکه کف روی شیر را جدا کنید ظرف شیر را گرفتید و تا آخر آن را آشامیدید به طوری که فقط کف آن باقی ماند. کسی که نگاه می‌کرد گمان می‌کرد شما می‌خواهید کف آن را جدا کنید اما هر چه بود خوردید. چه‌قدر این تعیبرات ادیبانه است! «وَ تَمْشُونَ لِأَهْلِهِ وَ وُلْدِهِ فِی الْخَمْرَةِ وَ الضَّرَاء؛ شما در پناه یک پوشش منافقانه شروع به اذیت و آزار خاندان و فرزندان پیامبر کردید»؛ یعنی دشمنی‌تان را اظهار نکردید اما مخفیانه حق ما را از بین بردید. این وضع و رفتار شما بود. اما وضع ما در این ایام که چند روزی بیشتر از وفات پیامبر نگذشته چگونه است؟ «وَ یَصِیرُ مِنْکُمْ عَلَى مِثْلِ حَزِّ الْمُدَى وَ وَخْزِ السِّنَانِ فِی الْحَشَا؛ به سبب آنچه از طرف شما به ما رسید وضع ما مثل کسی شد که کاردهای قوی بر پیکر او وارد شده و بدنش را چاک‌چاک کرده باشد و نیزه‌های تیز به درون او فرو رفته و تا اعماق بدن او را متأثر کرده باشد.»
بنده باز تاکیدم این است که حضرت نمی‌فرمایند: من به خاطر اینکه مال من را بردید تظلّم می‌کنم؛ بلکه می‌گویند: «تظلم من به خاطر این است که شما دارید دین خدا و سنت پیغمبر را از بین می‌برید. من دلم از این می‌سوزد که می‌بینم دین دارد از مسیر خود منحرف می‌شود و به طرف کفر می‌رود؛ وإنّ جهنّم لمحیطة بالکافرین» تاکید بنده این است که برای قضاوت کردن و فهمیدن این سخنان باید ذهن را از تعصبات خالی کنیم و به دور از تعصبات این حادثه را بررسی کرده و اشتباهاتی که در آن مقطع رخ داده است را بشناسیم و از تکرار آن جلوگیری کنیم. من روی این کلمه تاکید می‌کنم که ببینیم کجای این حادثه اشتباه بوده است تا ما آن اشتباه را تکرار نکنیم.
وفقنا الله وایاکم ان‌شاءالله.
1 . آل‌عمران، 13 و نور، 44 و نازعات، 26.
2 . حشر، 2.
3 . الکافی، ج2 ص453.
4 . الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، ج1 ص 189.
تمنا133
ضعف فرهنگی و فسادهای اجتماعی دوران اصلاحات، مردم را تشنه شعارهای انقلابی کرد
علامه مصباح یزدی با اشاره به دوران اصلاحات گفت: بعد از جنگ تحمیلی چیزی که همه مردم خواستار آن بودند اینکه کسی بتواند خرابی های جنگ و ویرانی های شهرها و مشکلات خانواده های شهدا را حل کرده و رفاه نسبی را ایجاد کند، اما چه اندازه مسائل فرهنگی و دینی و ارزشهای انقلاب حفظ شود یا نه، این خیلی مورد توجه همه نبود واقعیتی است که مردم دنبال دولتی می گشتند که ویرانی ها را آباد کند.
استاد اخلاق حوزه های علمیه ادامه داد: بعد از مدتی که ضعف های فرهنگی، فسادهای اداری و مالی و سوء استفاده های اجتماعی ظاهر شد، مردم متوجه شدند که چیزهای دیگری هم مهم است و غیر از شکم به چیزهای دیگر هم باید اهمیت داد، در آن برهه رهبر معظم انقلاب بارها به مسائل فرهنگی و شبیخون فرهنگی اشاره می کردند.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) اظهار داشت: آنوقت عده ای متوجه نبودند که ما کمبود مسائل فرهنگی داریم ، کمبود مواد غذایی به شکم مردم فشار می آورد ولی کمبود فرهنگی به آنها فشار نمی آورد گلوی کسی را نمی فشرد ، فراموش شد تا به دوران اصلاحات رسید که به مقدسات و رسمی ترین مسائل دین علنا در روزنامه ها و رسانه ها توهین می شد ، این باعث شد که مردم تشنه کسی شوند که شعارهای انقلاب را زنده کند.
علامه مصباح یزدی عنوان کرد: در دوره ریاست جمهوری دهم کسانیکه نماز شب آنها ترک نمی شد در تبلیغات ریاست جمهوری شان یکجا اسم اسلام و شعارهای انقلاب را ندیدم.
کسی که صدها تخلف در پرونده دارد، چگونه به شعارهای انقلابی اش می توان اعتماد کرد
به گزارش پایگاه رسمی جبهه پایداری انقلاب اسلامی، از این نشست، عضو خبرگان رهبری ابراز داشت: ما امروز احتیاج به انواع شعارهای انقلابی داریم نه تنها شعار ظاهری ، البته شعار باید طوری باشد که به شخص شعار دهنده بیاید وقتی کسی در پرونده اش صدها تخلف ضد این شعار وجود دارد چطور می توان این شعارش را قبول کرد. کسی که می داند این شعار به آن نمی آید و فقط یک شعار انتخاباتی است نمیتوان از آن حمایت کرد و مردم روزگاری یقه ما را می گیرند که چرا از فلان فرد حمایت کردی ما هم باید جواب بدهیم. راهی نداریم به جز اینکه روی شاخص ها تکیه کنیم و واقعا کسی که واجد شرایط بود را معرفی کنیم وگرنه بگذاریم خود مردم تشخیص دهند.
علامه مصباح یزدی گفت: اصولگرایان و کسانی که گفتم ما نسبت به همه اینها خوش بین هستیم ، همه برادران ما هستند و هدف مشترکی داریم و به دنبال دین، انقلاب و ولایت هستیم. نسبت به یکدیگر نه قلبا سوء ظن داشته باشیم و نه عملا تخریب کنیم . همه گروههایی که تحت اسم های مختلف با عنوان اصولگرایان هستند را دوست دارم اما به این معنا نیست که تشخیص من در همه موارد با آنها یکی باشد حتی اگر گفتم من یک گروهی را بیشتر می پسندم معنایش این نیست که هر چیزی که آنها بگویند من هم می پسندم بلکه آنها را نسبت به گروهای دیگر مناسبتر می دانم و در همین حد هم هست.
وحدت موضوعیت ندارد و الا علی (ع) با خلفا وحدت می کرد
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) اظهار داشت: وحدت خیلی خوب است ولی وحدت موضوعیتی ندارد بلکه وسیله ای است برای وصلت اسلام و الا حضرت علی (ع) هم باید با خلفاء وحدت می کرد.
علامه مصباح یزدی گفت: هر وحدتی مطلوب نیست بلکه باید وسیله ای باشد برای تحقق مصالح اسلام لذا باید بدانیم که وحدت بت نیست.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم گفت: تفرقه و اختلاف در قرآن بسیار مذمت شده است اما آن بدین معناست که روی دین اتحاد بشود نه اتحاد بین دین و نادین باشد و اینکه دین و غیر دین را با هم جفت کنیم تا وحدت بشود، چنین چیزی را نه عقل و نه شرع و نه سیره پیامبران و اهل بیت هیچ کدام نمی گوید.
هر ورشکسته و خائنی برای فریب ما دم از وحدت می زند
علامه مصباح یزدی افزود: هر کسی در هرجا ورشکسته شد برای اینکه خود را داخل کند، شعارش وحدت می شود. هر خائنی که راهی ندارد می خواهد تحت هر عنوانی وارد شود و می گوید که اختلاف نکنید تا ما را فریب دهند.
وی خطاب به حضار در این جلسه گفت: چندبار باید فریب بخوریم، عنوان وحدت بت برای ما نشود ، وحدت برای کسانیکه در چارچوب اسلام میخواهند با هم کار کنند، است.
تحمیل وحدت غیرمطلوب با عقل سازگار نیست
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) اظهار داشت: ما به همه احترام می گذاریم و از عمق دل دوستشان داریم ، ولی این به معنای این نیست که در تشخیص هایمان همه یکی شویم. ما باید صمیمانه بایکدیگر برخورد کنیم و نظرمان را به دیگران منتقل کنیم و طرف مقابل هم همینطور نظر خود را بگوید ، من هم با روی باز پذیرفته و تامل می کنم. اینکه توقع داشته باشیم همه یکجور فکر کنند و اگر کسی فکر دیگری داشت، بگوئیم او اهل انشقاق است با عقل هیچ سنخیتی ندارد مگر با دموکراسی مبتننی بر منافع مادی و تقسیم منافع، اما ظاهرا این با ارزشهای انقلابی و اسلامی وفق ندارد . اگر اینجور بود اساسا شیعه ای در عالم بوجود نمی آمد .
وحدت بدون حجت ، از شعارهای شیطانی است
علامه مصباح یزدی تاکید کرد: صرف وحدت معیار نیست، وحدتی باید معیاری باشد که برای اهداف و مصالح اسلام لحاظ شود لذا جایی که فردی یقین به ضرر دارد به چه حجتی باید تبعیت کند؟! این از همان شعارهای شیطانی است که می خواهند سوء استفاده کنند، وحدت کلمه حق است اما آنها که این را مطرح می کنند منافع خود را خواسته و منافع اسلام را نمی خواهند ، عده ای وحدت را بهانه می کنند، ما باید هوشیار باشیم و از این تجربه ها استفاده کنیم.
وقتی که فرد طالب وحدت خائن است و اگر بتواند در مقابل ولایت می ایستد، وحدت معنایی ندارد
به گزارش پایگاه رسمی جبهه پایداری انقلاب اسلامی، علامه مصباح یزدی در ادامه گفت: متهم کردن یکدیگر به رعایت نکردن وحدت و این حرفها منطق درستی نیست و اگر این جوابی داشته باشد بفرمائید چرا ابوذر و سلمان در صدر اسلام رعایت وحدت نکردند؟
عضو خبرگان رهبری گفت: در جایی ممکن است که تبعیت از دیگران مطلوب باشد و در جای دیگری نه ، عقلا می گویند وقتی حجتی نداریم حق با اکثریت است، اما کسی که حجت و یقین دارد باید به آن عمل کند و در اینجا وحدت معنایی ندارد مخصوصا که فرد طالب وحدت، آدم خائنی باشد که بارها خیانت خود را ثابت کرده است و الان هم اگر بتواند با ولایت نیز مقابله می کند منتهی قدرتش را ندارد.
علامه مصباح یزدی اظهار داشت: چشم ما باید به فلش ها و اشاره هایی باشد که رهبر معظم انقلاب نشان می دهند و این معنایش این نیست که ایشان معصوم است بلکه یک حجت شرعی و اطمینان بخش است.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) اظهار داشت: بنابراین این مساله که آرمانی و ایده الی که فکر کنیم که همه خوبان و اصولگرایان بر روی یک فرد واحد فکر کنند عملا فکر می کنم که دور از واقعیت است، البته اگر بشود خیلی خوب است.
تمنا 133
اظهارات مهم علامه مصباح یزدی: باید شاخص های اسلامی و انقلابی را در کنار کارایی افراد قرار دهیم
تاریخ : 1391/10/24
منبع : جبهه پایداری انقلاب اسلامی
باید با گروه هایی که بدنبال منافع شخصی اند، مقابله کرد / مسائلی درباره برخی اشخاص می دانم که به هیچ وجه نخواهم گفت / کسی که صدها تخلف در پرونده دارد، چگونه به شعارهای انقلابی اش می توان اعتماد کرد / وحدت موضوعیت ندارد و الا علی (ع) با خلفاء وحدت می کرد / هر ورشکسته و خائنی برای فریب ما سخن از وحدت می زند / وحدت بدون حجت ، از شعارهای شیطانی است / وقتی که فرد طالب وحدت خائن است و اگر بتواند در مقابل ولایت می ایستد، وحدت معنایی ندارد
به گزارش پایگاه رسمی جبهه پایداری انقلاب اسلامی، در ماه های منتهی به انتخابات یازدهم ریاست جمهوری، رفت و آمد گروه ها و جریانات سیاسی به بیوت و دفاتر علما و مراجع رونق زیادی گرفته است. از دیدارهای خصوصی و نیمه خصوصی گرفته تا دیدارهای پرسرو صدا و همراه با رپرتاژهای خبری، در این میان نیز برخی گروه ها با اهدافی سازنده و خیرخواهانه با علما و مراجع دیدار می کنند.
علامه مصباح یزدی در دیدار با جمعیت ایثارگران، بوجود آمدن گروههای مخلص ، متدین و علاقمند به اسلام را یکی از برکات مهم بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دانست و به روشن سازی سیاست های کشور بعد از انقلاب پرداخت و از راه کارهای ممکن برای برون رفت از فتنه های در راه و انتخاب فرد اصلح در انتخابات آتی سخن گفت.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) در این دیدار اظهار داشت: تشریف فرمائی شما عزیزان و سروران به این موسسه که خانه شما است را خوش آمد عرض می کنم.
بخاطر نعمت ولایت و برکات انقلاب باید خداوند را شکر کنیم
علامه مصباح یزدی ابراز داشت: بنده وظیفه خودم می دانم که از این نعمتهای عظیمی که خداوند در این عصر و نیم قرن اخیر به جامعه اسلامی ما عطا کرده است از جمله وجود حضرت امام(ره) ، پیروزی انقلاب اسلامی و برکاتی که در سایه ی این پیروزی نصیب امت اسلامی شده است و بعد هم در زیر سایه ی رهنمودهای مقام معظم رهبری، صمیمانه در پیشگاه الهی شکرگزاری کنیم و از خداوند متعال بخواهیم که توفیق شکرگزاری و انجام وظیفه در این نظام را به همه ما عنایت کند.
گروه های مخلص و علاقمند به اسلام و انقلاب یکی از برکات انقلاب اسلامی می باشند
استاد اخلاق حوزه های علمیه افزود: یکی از برکاتی که بعد از پیروزی انقلاب نصیب جامعه ما شده است این گروههای مخلص و متدین و علاقمند به اسلام و انقلاب است که با انگیزه های بسیار خوب و با تلاشهایی که بعضی از آنها را من اطلاع دارم و دیگران را هم قیاس می کنم با آنهایی که می شناسم، انجام گرفته که غیر از تعالی روحی که برای خودشان داشته است خدماتی را هم برای انقلاب انجام داده اند و براکاتی نصیب جامعه اسلامی ما شده است.
به همه گروه های اصولگرایی قلبا ارادت دارم
عضو شورای فقاهتی جبهه پایداری اظهار داشت: در این جریان ما مواجه هستیم با سلسله شعارها و مفاهیمی مشترکی که در بین همه گروهها وجود دارد عمدتا آنچه که برای ما جالب است و به آن پایبند هستیم غیر از پایبندی به انقلاب و اصول ارزشهای اسلامی ، پایبندی به مساله ولایت فقیه و اطاعت از مقام معظم رهبری است. آن گروهایی که این دو شعار و مابقی موارد که ناشی از همین ها را می شود مطرح می کنند و به آن پایبند هستند اینها به اصولگرایان معروف شدند و من همه گروههایی که در این گروه می گنجند و می شناسم را واقعا و قلبا به همه آنها ارادت دارم چون افرادی بسیار خوب، متدین، فعال، مخلص، زحمت کش، رنجدیده، آماده برای تحمل سختیها، تهمتها و افترائات هستند و همه چیز را هموار می کنند تا خدمتی به اسلام و انقلاب انجام بدهند.
باید با گروه هایی که بدنبال منافع شخصی اند، مقابله کرد
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: البته در مقابل، کسانی هم هستند که در اثر تجربه ای که داریم و عقلی که خدا به ما داده است درک کردیم که حسن نیت آنها در حد نصاب نیست و آنها را اصولگرا حساب نمی کنیم، منافع خانواده، بستگان، پست و مقام و چیزهای دیگر را بر منافع جامعه اسلامی ترجیح می دهند.
عضو خبرگان رهبری ابراز داشت: تشخیص یک فرد نسبتا آگاه به امور جامعه و امور سیاسی، دست کم این است که اعتماد به اینها نداشته باشد و احیانا هم برای بعضی ها در بعضی موارد بینی و بین الله تشخیص می دهند که مقابله هم باید کرد نه تنها به عدم صلاحیت اکتفا کرد باید مقابله کرد و جلوی فسادها و تخریبهایی که پیش می آید گرفته شود.
بینی و بین الله برای بعضی از برخوردهای فتنه گران و ساکتین فتنه یک توجیه معقولی سراغ ندارم
علامه مصباح یزدی تاکید کرد: این به تشخیص افراد بستگی دارد ولی اجمالا ما خیلی روی آنها حساب باز نمی کنیم. یکی از نشانه های این افراد برخوردی بود که در فتنه 88 انجام دادند که بینی و بین الله بنده برای بعضی از برخوردها هنوز هم یک توجیه معقولی سراغ ندارم و نه تنها از لحاظ دینی و اسلامی توجیحی ندارد از لحاظ سیاسی هم توجیحی ندارد. هنوز برای خودم توجیحی ندارم که چرا حامیان آنها یا ساکتین چنین کاری را انجام می دادند.
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ضمن تاکید بر اینکه بنده سران جنبش سبز را سران فتنه می دانم، گفت: این افراد سالیان سال در این کشور خدمت کردند بعضی از آنها مستقیما از طرف امام (ره) منصوب شدند ولی به هرحال یک همچین تحولاتی برای آنها پیدا شده است که برای ما هم قابل توجیه نیست.
وی اظهار داشت: انسان هر چقدر هم که حسن ظن داشته باشد و توجیه کرده باشد اینطور رفتارها توجیه ندارند و نمی تواند آنها را توجیه کند و ما نمی دانیم که عملکرد آنان را چه توجیهی باید کرد.
کسانی که در ایام فتنه به ولایت وفادار بودند را واقعا دوست داریم
علامه مصباح یزدی افزود: اینها را ما حسابشان را جدا می کنیم اما سایرینی که واقعا با اخلاص کار می کنند و یکی از علائمشان هم این بود که در فتنه 88 جدا موضع گرفتند و اظهار نظر کردند، در تظاهرات شرکت کردند و وفاداری خود را به مقام ولایت به صورت مستقیم ابراز کردند ما همه اینها را خادم می دانیم و بخاطر همین خدمت هایشان واقعا دوست شان می داریم.
وحدت همه اصولگرایان ایده آل است اما عملی نیست
رئیس موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) در پاسخ به برخی اظهار نظر پیرامون وحدت، ابراز داشت: خواه ناخواه می بینیم که اختلاف نظرهایی بین اصولگرایان است. البته ایده ال این است که سازو کاری در نظر گرفته شود که این اختلاف ها هم برداشته شود و همه یک جور فکر کننند یک سلیقه داشته باشند یک خط مشی سیاسی را دنبال کنند، این ایده ال است اما تجربه تاریخی همه کشورهای دنیای اسلام حتی تاریخ تشیع از آغاز تا بحال نشان داده است که چنین چیزی عملی نیست.
تمنا 133
علی رغم اینکه
بیش از یک ربع قرن از انقلاب اسلامی ما می‌گذرد و فعالیتهای مختلفی در جهت
اسلامی کردن همه نهادهای کشور انجام گرفته و یکی از بارزترینش نهاد
اقتصادی است، متأسفانه آنطور که همه می‌دانیم وضع اقتصادی کشور از جهات
مختلفی جای نگرانی دارد بخشی مربوط می شود به مسائل علمی و پژوهشی که می
بایست صاحبنظران و متخصصین انجام بدهند و تصمیم گیران و مجریان را در جهت
هر چه بیشتر اسلامی شدن اقتصاد کشور کمک کنند.
تصمیم گیر از لحاظ قانونی مجلس شورای اسلامی است و بعد هم شورای نگهبان که تأیید کنند مصوبات مجلس را، مجری هم دستگاه دولت است. ولی همه اینها نیازمند به تحقیقات و اطلاعاتی هستند که دانشمندان و اساتید میبایست در اختیار آنها قرار بدهند. یک سلسله اطلاعاتی است از فعالیتهای اقتصادی که در داخل کشور انجام میگیرد، ارتباطی که اینها با فعالیتهای اقتصادی جهان دارد، و تعاملی که بین اقتصاد یک کشور با اقتصادهای دیگر هست که باید شناخت و ارزیابی کرد که این تعامل و ارتباطات تا چه حد به نفع اقتصاد کشور است یا احیاناً مضر است، و پیشنهادهایی در جهت بهبود این روابط اقتصادی بین المللی داد.
این یک بخش از کارهایی است که میبایست تحقیقات و مطالعاتی انجام بگیرد و اطلاعاتی در اختیار قوای تصمیمگیرنده، قانون گذار، و قوه مجریه قرار داده بشود. این قسمت خیلی به ما طلبه ها ارتباطی ندارد. البته پژوهشگران ما هم میتوانند در این زمینه کمک هایی بکنند ولی این وظیفه اصلیشان نیست. آن چه به ما به عنوان محققین حوزه هست تحقیقات صادقانه علمی و دینی است صرفنظر از اینکه چه کسانی از این تحقیقات استفاده می‌کنند، خوششان می‌آید یا نه، چه کسانی نمیپسندند، و چه ارزش گذاری هایی نسبت به این کارها می‌شود. کسانی می‌گویند این کارهای مفیدی است، لازم است، بلکه ضرورت دارد، و کسانی می‌گویند اینها کارهای تکراری است که ده‌ها بار انجام گرفته و هیچ فایدهای ندارد، یا فعلاً در نظام اقتصادی کشور از اینها نمی‌شود بهره‌ای گرفت؛ احیاناً بعضیها می‌گویند تاریخ مصرف این تحقیقات گذشته است.
به هرحال ما به عنوان کسانی که وظیفه تحقیق در مسائل اقتصادی اسلامی به عهدهمان آمده و این مسئولیت را پذیرفته‌ایم، باید سعی کنیم که از امکانات بیشتری برای این تحقیقات و پژوهشها استفاده کنیم. اولاً از خودمان بیشتر مایه بگذاریم، بیشتر فکر کنیم، بیشتر مطالعه کنیم، بیشتر بحث کنیم، ارتباط برقرار کنیم با مراکز تحقیقات اقتصادی دنیا، مخصوصاً آنهایی که جنبه اقتصاد اسلامی دارد، و نگران نباشیم از اینکه دیگران چه قضاوتی درباره ما خواهند کرد. ما باید مطمئن باشیم که تحقیق در این مسائل از بهترین جهادهای فرهنگی است، حالا دیگران چگونه از اینها استفاده کنند یا نکنند آن دیگر به ما به عنوان یک محقق مربوط نیست. ممکن است به یک عنوان دیگری به ما مربوط بشود، اما به عنوان یک محقق در اقتصاد به ما مربوط نیست که چگونه از این تحقیقات استفاده بشود یا نشود.
ما چند تا مطلب کلی داریم که اینها را هیچگاه نباید فراموش کنیم و باید با توجه به این پیش‌فرض‌ها تحقیقاتمان را ادامه داده، جهت و سمت و سو بدهیم. غفلت کردن از این مطالب یقینی و واضح و قطعی گاهی انسان را در روند کار دچار اشتباه و انحراف و لغزش، و فراموش کردن هدف و چیزهایی از این قبیل می‌کند.
نکته اول اینکه اقتصاد کشور ما فعلاً مثل بسیاری از کشورهای دیگر و به احتمال قوی همه کشورهای دنیا به مسئلهای مبتلاست که در اسلام به نام ربا نامیده می‌شود. ما علی رغم گذشته بیش از یک ربع قرن از انقلاب اسلامی و تلاش هایی که از طرف مراکز قانون گذاری و اجرایی انجام گرفته نتوانسته‌ایم از آن خلاص بشویم؛ علاوه بر اینکه بازار ما شدیداً تحت تأثیر این عامل است و یک کار شایعی است.
حتی آنهایی که انگیزهها ودغدغه های دینی دارند هم به صورتهایی مبتلا هستند، گو اینکه توجیه‌هایی برای کارشان انجام می‌دهند؛ حالا این توجیهات در پیشگاه الهی چقدر مقبول باشد یا نه باید در جای خودش بررسی بشود. این واقعیتی است که ربا در جامعه ما وجود دارد، چه در بازار آزاد و چه در بنگاههای اقتصادی دولتی و از جمله بانکها، و شاید از همه جا بیشتر در بانکها. این یک مسئلهای است که نباید فراموش کنیم و فقط درصدد توجیه بر بیاییم که نه آقا اینها عقود شرعیه هست و یا نمیدانم ضرورتهای اجتماعی و ضرورتهای بین المللی است؛ و بالاخره اگر این توجیهات هم صحیح باشد اما اصلش را نباید فراموش کنید که این هست. ممکن است کسانی بگویند تو اطلاع نداری. بنده هم عرض کردم من تخصصی در این مسائل ندارم اطلاعاتم هم خیلی ناقص است، خیلی خوشحال میشوم که کسانی اثبات بکنند که نظام اقتصادی ما از ربا پاک است. خیلی خوشحال میشویم اگر روزی چشم باز کنیم و ببینیم چنین چیزی وجود ندارد و کسانی زحمت کشیده‌اند و اقتصاد ما را از این آلودگی پاک کرده‌اند، ولی ظاهراً این طور نیست. آن چه ما از بازار آزاد می‌دانیم و در بنگاههای اقتصادی رسمی دولتی میبینیم خلاف است.
دوم اینکه حالا که هست چه می‌شود کرد؟ گاهی توجیه می‌کنندکه یک ضرورت جهانی است و ما نمیتوانیم خودمان را منزوی و از ارتباطات اقتصادی دنیا منعزل کنیم و برای خودمان یک نظام اقتصادی مستقلی داشته باشیم که با نظام رباخواری جهان مرتبط نباشد؛ چارهای نیست، ضرورتی است و باید این ضرورت را پذیرفت. جا دارد که واقعاً متخصصین بررسی کنند ببینند واقعاً همین طور است؟ چنین ضرورتی وجود دارد؟ و هیچ راهی برای داشتن یک زندگی آبرومند سالم در دنیا بدون ربا امکان ندارد؟! البته اگر روزی متخصصین به این جا رسیدند که به خاطر ضرورت پذیرفتنی است، «الضرورات تتقدر بقدرها»، ولی گمان بنده این است که مسئله این جور نیست، راه حل هایی برای فرار از ربا و برای اینکه یک نظام اقتصادی سالمی بر اساس ارزشهای اسلامی پی ریزی بشود وجود دارد، منتها احتیاج به یک خورده همت دارد، یک خورده جرأت میخواهد، یک خورده شجاعت و شهامت میخواهد.
ملاحظه میفرمایید ماهیت بانک الان در عالم چگونه تعریف می‌شود؟ از آن وقتی که بانک تأسیس شد برای چه هدفی و بر چه اساسی تأسیس شد، و امروز وضعیت فعالیت بانکها در دنیا به چه صورتی است؟ این همان بانکی است که در آغاز تأسیسش شرایط خاصی ایجاب کرد که به وجود بیاید، یا امروز تغییر ماهیت داده و خود بانک شده است یک بنگاه اقتصادی، خودش فعالیتهای اقتصادی دارد، و آن نقش وساطتی که داشت را از دست داده است؟ به هرحال تحقیق در این زمینه جا دارد که اصولاً ماهیت بانک چیست و آیا ممکن است تغییر اساسی در این ماهیت داد؟ آیا ممکن است اصلاً یک تئوری داد که ماهیت بانک به نحو دیگری باشد، و اصلاً ساختار بانک، اهداف بانک، و فعالیتهای بانک جور دیگری تعریف بشود غیر از آن چه که امروز هست یا غیر از آن چه که از اول تأسیس شد؟ همه کس جرأت ندارد حرفی بزند که کمتر گفته شده، یا کسی نگفته، و طبعاً به زودی هم در تئوری مورد پذیرش قرار نمیگیرد چه رسد به اینکه در مقام عمل مورد اجرا قرار بگیرد. این کار آسانی نیست.
ما خیلی چیزها از لحاظ تئوری پذیرفته‌ایم اما بیش از یک ربع قرن است توفیق عملش پیدا نکرده‌ایم. قانونش را هم حتی گذرانده‌ایم، تأیید هم شده، ابلاغ هم شده، اما عمل نشده است؛ چه رسد به اینکه ما بخواهیم اصلاً تئوری را عوض کنیم، و در بانکداری تئوری جدیدی بدهیم که با آن چه در عالم وجود دارد تفاوت دارد. ولی میدانید که همیشه تحولات علمی و اقتصادی و صنعتی با این شجاعتها و جرأتها و جسارتها پیدا شده است. محقق باید جسور باشد، باید قدرت ابتکار داشته باشد، باید به خودش اجازه بدهد حرفی بزند که دیگران نزده‌اند، باید به خودش اجازه بدهد که رفتار دیگران را نقد کند، البته صادقانه و محققانه، نه از روی احساس حقارت، و برای اینکه خودش را مطرح کرده باشد، بلکه برای اینکه واقعاً بخواهد تحقیقی بکند و فکری نو عرضه کند و طرحی نو در بیندازد.
این تازه در اصل تئوری بانکداری است، و اما راهکارهایی که در بانک انجام میگیرد و سازوکارهای اقتصادی که مورد قبول دنیاست و در کشور ما کم و بیش انجام میگیرد، نیز باید بررسی و نقد بشود که اینها در چه حدی مطلوب است و با اصول و مبانی ما سازگار است یا نه. ممکن است کسانی بگویند که شاید ما زحمتها بکشیم و سالها تلاش کنیم و اینها را بنویسیم و تحقیق کنیم، کسی که عمل نمی‌کند، فایدهاش چیست؟ فراموش نکنیم که خود تحقیق علمی یک رسالت عالم و محقق است. محقق رسالتش تحقیق کردن است، اجرا به عهده او نیست. اجرا وظیفه دیگران است. ما باید وظیفه خودمان را عمل کنیم، آزمایش خودمان را بدهیم، شاگرد خوبی در کلاس خودمان باشیم. البته کسانی که سیاستهای کلان کشور را هماهنگ می‌کنند باید برای اینها فکری بکنند، اما ما به عنوان یک سیستم جزء، به عنوان یک محقق در یک مؤسسه علمی نباید نگران این باشیم که عمل می‌شود یا نمی‌شود؛ مخصوصاً با توجه به اینکه بسیاری از افکار و تئوریهاست که سالها با آن بی مهری می‌شود، بعد از مدتی به آن توجه می‌شود، از آن استقبال می‌شود، ارزش پیدا می‌کند، و مورد عمل قرار میگیرد. هم در علوم تجربی، هم در علوم فلسفی ،هم در علوم اقتصادی و سیاسی از اینگونه تئوریها فراوان بوده که مطالبی سالها مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته ولی بعدها کم کم اهمیتش را بازیافته، مورد قبول قرار گرفته، و از آن استفادهها شده است.
نباید نگران باشیم از اینکه حرفی بزنیم که امروز و فردا امید عملش نیست. شما تحقیقتان را بکنید. به‌هرحال این یک مسئله که ربا در کشور ما وجود دارد؛ احتمالش لااقل هست که به این حد ضرورت ندارد ، اگر یقین داشته باشیم که آن چه می‌گذرد صد در صد ضروری است و هیچ چارهای جز این نیست، این عذری است برای کسی که چنین میگوید. اما احتمال این هست که آن چه از اعمال ربوی انجام میگیرد ضرورت نداشته باشد، یا لااقل بخشی از آنها قابل این هست که به صورت دیگری انجام بگیرد که ربا نباشد. این یک مطلب.
مطلب یقینی دیگری که ما باید به آن توجه داشته باشیم این است که اسلام با این ربا خیلی دشمن است. ما در قرآن نسبت به رفتارهای مختلف انسانی اعم از فردی و اجتماعی تعبیرات مختلفی داریم که بعضی هایش خیلی تقبیح شده است. درباره کارهایی می‌فرماید: « إِنَّهُ کانَ فَحِشةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سبِیلاً»1. از این تعبیرات داریم، اما من یادم نمی‌آید درباره هیچ کاری فرموده باشد، اگر ترک نکنید اعلان جنگ با خدا بدهید. نفرموده اگر زنا یا فسادهای دیگر ترک نکنید اعلان جنگ با خدا بدهید، اما در معامله ربا می‌فرماید: «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِی مِنَ الرِّبَوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ . فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسولِهِ وَ إِن تُبْتُمْ فَلَکمْ رُءُوس أَمْوَلِکمْ لا تَظلِمُونَ وَ لا تُظلَمُونَ»2 اگر بنا نیست بساط ربا را جمع کنید اعلان جنگ با خدا و پیغمبر بدهید. خیلی این تعبیر عجیبی است. هر چه فکر بکنیم درباره اهمیت این تعبیر کم است. آن وقت تعبیرات دیگری که در روایات آمده درباره گناه ربا مثل اینکه: یک درهم ربا چه آثار بدی دارد ، و اینکه با چه گناهانی مقایسه شده بماند. همین تعبیر قرآن برای ما بس است.
یک نکته جالبی که درباره این موضوع است، غیر از این تهدید و این تعبیر شدید، اشاره به یک نکته ای است که در زبان اقتصاددانان زیاد گفته می‌شود که آقا مثلاً حالا این بانکداری بدون ربایی که شما طراحی کردید با بانکداریهای دیگر چه فرقی می‌کند؟ یک اسمی فرق می‌کند، یک تغییر شکلی است؛ فرقهای بسیار ناچیزی است، اینها اینقدر اهمیت ندارد که دربارهاش این همه تحقیقات انجام بگیرد، این همه بودجه ها صرف بشود، این همه نیروی انسانی از حوزهها و دانشگاهها صرف بشود برای یک چیزهای جزئی که حالا بگوییم اسمش عقود شرعیه هست یا نیست. اینها چه تفاوتی می‌کند؟ بالاخره وقتی سرمایهای در اختیار کسی قرار میگیرد و مدتی از آن می‌گذرد، باید سرمایه یک بهره‌ای از این ببرد، حالا تحت هر عنوانی باشد.
قرآن اشاره می‌کند به این مطلب که کسانی که چنین سخنی را می‌گویند اینها درکشان ناقص است، آفت‌زده است: « ذَلِک بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَوا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبَوا»3. گفتند اصلاً بیع با ربا فرقی نمی‌کند؛ این چه اصراری است که حالا ما باید بگوییم این اعلان جنگ با خداست، و آن یکی احیاناً ثواب هم دارد؟ اینها تفاوتی ندارد! چه هست این تفاوت؟ البته نظیرش در جاهای دیگر هم گفته می‌شود، اما در این جا به خصوص قرآن این را هم مطرح فرموده است. فرض کنید در مورد نکاح و زنا هم گفته می‌شود چه فرقی می‌کند دو نفر وقتی راضی باشند با هم معاشرت جنسی داشته باشند حالا یک «انکحت» بگویند یا نگویند، این چه قدر فرق می‌کند؟ اگر گفتند ثواب هم دارد، ملائکه هم میآیند آب غسلشان را به عرش می‌برند، اما اگر نگفتند باید بیاورند در جلوی مردم چوب و تازیانهشان بزنند، بعداً هم عذاب دردناک طولانی برایشان باشد؟ چقدر فرق یک کلمه است؟ این هم یک مطلبی است که درباره بسیاری از احکام شرعی به خصوص در مورد ربا، قرآن این را نقل می‌کند: « الَّذِینَ یَأْکلُونَ الرِّبَوا لا یَقُومُونَ إِلا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطهُ الشیْطنُ مِنَ الْمَس ذَلِک بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَوا»4. برای ما طلبه ها جای تحقیق دارد که چرا اسلام به این مسائل اهمیت داده و قرآن به ذکرش، به طرح سؤال و شبههاش این همه عنایت دارد. چرا درباره چیزهای دیگر نگفه است که مثلاً گفتند « انما النکاح مثل السفاح» اما در خصوص ربا این را نقل می‌کند، مطرح می‌کند، و بعد میگوید اینها عقلشان آفت دارد که این حرفها را می‌زنند و مخبطند؟ اهتمام به این مسئله شوخی نیست. تفاوت ربا از غیر ربا به یک چیز ساده‌ای حل نمی‌شود. اینها فرق ماهوی دارند. در زندگی انسان اینها تأثیر جدی دارد ، فقط یک کلمه نیست، یک امضاء نیست. این هم یک نکته که جا دارد که محققین به آن توجه داشته باشند. البته طلبه ها را عرض می‌کنم، اما محققین دانشگاهی وظیفه و رسالت دیگری در سایر جهات علمیش دارند. ما باید بیشتر به این چیزها اهمیت بدهیم.
نکته سوم اینکه میدانید در ربا همیشه کم و بیش برای فرار از ربا به‌دنبال راه هایی گشته‌اند که هدفی را که از ربا دارند تحقق پیدا کند، ولی اسم و عنوان ربا را نداشته باشد که اسمش حیله های شرعی است؛ در کتابهای فقهی هم مطرح شده و از مراجع سؤال شده است؛ احیاناً به بعضی هایش هم در بعضی موارد اجازه داده شده است. بعضی از مراجع هم خیلی سخت مقاومت کردند، از جمله حضرت امام رضوان اللّه علیه ـ به خصوص از زمانی که ترکیه رفتند و آن جا فراغت بیشتری داشتند، نسبت به این مسئله خیلی حساسیت پیدا کردند و ایشان همه حیلههای شرعی ربا را یک جا منع فرمودند، با اینکه قبل از تبعیدشان فی‌الجمله تمایلی به تجویز بعضی هایش داشتند. این مسئلهای است که باز در قرآن خیلی مورد تأکید واقع شده که با احکام خدا بازی نکنید؛ صرف اسم گذاری ماهیت چیزی را تغییر نمیدهد. اگر گناهی برای یک عملی ثابت شده با تغییر اسم عوض نمی‌شود. به طور کلی قرآن در این باره را با تفصیلاتی که در قرآن راجع به کمتر داستانی دیده می‌شود یک داستان عظیمی نقل می‌کند و میخواهد نکتهای از آن بگیرد. این داستان، داستان اصحاب سبت است: « وَ سئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتی کانَت حَاضِرَةَ الْبَحْرِ...»5 داستان یک گروهی از بنی اسرائیل است که کنار دریا زندگی می‌کردند و اینها راه معاششان از صید ماهی بود. بعد خود قرآن یک جزئیاتی از این نقل می‌کند که خیلی جالب توجه است. می‌فرماید: « إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سبْتِهِمْ شرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسبِتُونَ»6 به دلائلی ـ حالا چه بوده، غیبی بوده یا طبیعی بوده، در اثر عادت بوده، یا هر چه بوده است ـ روزهای شنبه ماهیها زیاد میآمدند کنار ساحل، صیدشان خیلی آسان بود: «تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً»، روزهای شنبه ماهیها فراوان خیلی راحت میآمدند کنار ساحل و صید کردنشان آسان بود، «وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ»، روزهای دیگر غیر از شنبه که سبت نمیگرفتند، تعطیلیشان نبود، ماهیها هم نمی آمدند. یعنی روزهایی که آنها می‌خواستند و شرعاً برایشان صید کردن جایز بود نمی‌آمدند.
میدانید در دین یهود روز شنبه مطلقا تعطیل و فعالیتهای اقتصادی و هر گونه فعالیت دیگری ممنوع است. من یادم است در شهرمان محله یهودیها نزدیک محله ما بود. روز شنبه که می‌شد مسلمانها غذا می پختند و برایشان میبردند. آنها حق نداشتند آتش روشن کنند، غذا بپزند، و صید و ذبح هم مطلقا ممنوع بود. همسایهها برای اینکه میدیدند اینها با این مشکلاتی که دارند گرسنه میمانند میرفتند برای آنها غذا میپختند که رفع حاجتشان بشود. آنها شرعاً حق نداشتند روز شنبه حتی آتش روشن کنند. در خانه یهودی روز شنبه نباید دود بلند بشود. فعالیتهای اقتصادی و صید ماهی و ذبح حیوان هم روز شنبه ممنوع است. روز شنبه فقط روز عبادت است، باید بروند در کنیسه‌ها عبادت کنند. حالا قرآن نقل می‌کند که روز شنبه که می‌شد ماهیها میآمدند، اینها حسرتش را میخوردند که امروز ماهیها زیاد آمده‌اند اما اجازه نداریم ما اینها را صید کنیم. یکشنبه که میرفتند ماهی نبود و باید به زحمت بروند یک صیدی پیدا کنند. گفتند این که نمی‌شود، ما وضع اقتصادیمان به هم میخورد؛ اقتصاد ما وابسته است به صید ماهی ، این هم اگر ممنوع باشد ما دیگر چه خاکی به سر کنیم. باید یک فکری کرد. بالاخره نشستند و متفکرینشان راهی پیدا کردند و گفتند روز شنبه چاله هایی در کنار دریا و اطراف ساحل میکَنیم، روز شنبه آب باز می‌کنیم و ماهی هایی که میآیندوارد این حوضچهها می‌شوند بعد صیدشان نمی‌کنیم منتها راهشان را میبندیم که بر نگردند، روز یکشنبه میرویم صید می‌کنیم. روز شنبه که صید نکرده‌ایم. تورات هم که به ما نگفته که روز شنبه ماهیها را در جایی راه ندهید ، ما راه آب باز می‌کنیم آب خودش می‌آید، ماهیها هم خودشان میآیند. منتها ما دیگر عصری جلوی آب را میبندیم ماهیها برنگردند. یکشنبه میرویم صید می‌کنیم.
من میخواهم سؤال بکنم از متفکرین اقتصادی کشورمان که اگر ما جای این قوم بنی اسرائیل بودیم و چنین طرحی را اقتصاددانان ما مطرح می‌کردند می‌گفتیم خلاف شرع هست یا نه؟ چه دلیلی برای خلاف شرع داریم؟ صیدی نشده است ، صید روز شنبه حرام است که آن را انجام نداده‌ایم ، پس هیچ اشکالی ندارد. اگر این کار را نکنند هم ضرر میخورد به جامعه و اقتصاد کشور . اگر صید نکنند زندگیشان نمیچرخد، گدا می‌شوند، دستشان را باید به این و آن دراز کنند. چه از این بهتر که نه کار خلاف شرعی انجام بگیرد و منافع اینها هم تأمین شود؟ آیا من و شما این راه را پیشنهاد یا تأیید میکردیم یا نه؟ با این تفکری که امروز داریم و در جامعهمان اعمال می‌کنیم جوابش را هر کسی خودش بدهد.
از قرآن استفاده می‌شود که این قوم بنی اسرائیل نسبت به این پدیده سه دسته شدند: یک دسته رفتند مشغول شدند و گفتند عجب کار خوبی است، و همین راه را پیش گرفتند و مشغول شدند. روزهای شنبه آب میبستند به حوضچهها، یکشنبه میرفتند صید می‌کردند. یک دسته در مقام نهی از منکر بر آمدند و گفتند این کار را نکنید، این بازی با حکم خداست، خدا شما را مجازات می‌کند، کلاه سر خدا نگذارید، این راه درستی نیست، دست بر دارید؛ به همان روزی کمی که خدا روزهای یکشنبه نصیبتان می‌کند اکتفا کنید، خدا می‌تواند روزیتان را وسعت بدهد. دسته سوم بین بین بودند، نه خودشان صید می‌کردند و نه نهی از منکر می‌کردند و می‌گفتند ما چه کار داریم؟ ما خودمان که صید نمی‌کنیم بگذار اینها هر کار میخواهند بکنند: «لِمَ تَعِظونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبهُمْ عَذَاباً شدِیدا»7. اصلاً شما چه کار دارید به آنها، ولشان کنید. قرآن میگوید یک روز صبح که پا شدند فقط آن دستهای که نهی از منکر کرده بودند سالم ماندند، بقیه معذب شدند به عذاب مسخ. این داستان را چند جا قرآن اشاره کرده است: در سوره اعراف تفصیلاً بیان کرده است: «وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ ...» اصحاب سبت که چند جا در قرآن به آنها اشاره شده همین‌ها هستند. این یک حقیقت قرآنی است. با اینکه ظاهر عملی که انجام دادند با موازین شرعی مخالفتی نداشت، اما روح کار همان بود. این بازی بود، کلک بود، حیله بود. کسانی که این حیله را کردند و حتی کسانی که خودشان نمیکردند اما بی تفاوت بودند و نهی از منکر هم نمیکردند، هر دو دسته معاقب شدند: « قُلْنَا لهَُمْ کُونُوا قِرَدَةً خَسِئِینَ»8.
این یک اصل قرآنی است که ما نباید با دین خدا بازی کنیم. ممکن است در ظاهر یک کاری بکنیم، فرض کنید یک طرحی را پیشنهاد کنیم، مجلس هم تصویب کند، شورای نگهبان هم طبق آن چه روی کاغذ نوشته شده تأیید کند، اما آیا آن چه در بازار یا در بانکهای ما عمل می‌شود غیر از همان عمل رباست که اسمش را عوض کردیم گذاشتیم عقود شرعیه؟ اگر یک نظر سنجی بشود، سؤالی بشود، یک تحقیق میدانی بشود از اینهایی که میآیند وام میگیرند و بپرسند عقود شرعیه یعنی چه؟ شاید نود درصد از مراجعه کنندگان اصلاً ندانند عقود شرعیه یعنی چه. وقتی وام میخواهند یک صورت قراردادی میگذارند جلویشان می‌گویند این را امضاء کن برو آن جا وام بگیر. آیا با این ماهیت ربا عوض شد؟ اسمش این است که مضاربه است، مضارعه است، مساقات است، مشارکت است، و چیزهایی از این قبیل، و به خاطر اینکه با ربا فرق کند با یک حیله هایی مثل شرط ضمن عقد واجب لازم دیگری چنین و چنان می‌شود، یا کسی ضررش را ضمانت می‌کند و الی آخر. فرض کنید اینها اگر به صورتی صحیح انجام بگیرد، و طرفین توجه داشته باشند، و قصد انشاء بکنند، و بدانند اصلاً دارند چه کار می‌کنند، صحیح باشد. اما آن چه عمل می‌شود غیر از این است. مشتری نه قصد انشائش را می‌داند نه قصد ضمانتش را و نه اصلاً می‌داند چه معاملهای می‌کند؛ او فقط وام میخواهد. آیا این شبیه کار اصحاب سبت نیست؟!
نکته سوم این که تمام متخصصین اقتصاد عالم روی این مسئه تأکید کرده‌اند که نرخ بهره بالا به اقتصاد کشور ضرر می‌زند، اشتغال را کم می‌کند، رونق اقتصادی را کم می‌کند، تورم ایجاد می‌کند، و الی آخر. حالا ما خیلی به تحقیقات علمی هم کاری نداشته باشیم و از فرمولهای علمیش سردرنیاوریم، و با صرف نظر از مسائل شرعی، اگر کسی یک پولی داشته باشد میخواهد برود یک کار تولیدی انجام بدهد، فرض کنید بنگاه مرغداری درست کند یا یک کارخانه تأسیس کند. وقتی بخواهد وارد بشود میبیند برای اینکه حتی یک پروانهاش را بگیرد یک سال باید بدود از آن اداره به آن اداره از این به آن. در هر مرحلهای هم گاهی احیاناً باید زیر میزی هم بپردازد. تازه وقتی پروانه گرفت مواجه می‌شود با کارگرهایی که قانون کار به اینها حقوقی داده، و اگر بیکار بشوند باید حقوقشان را بپردازد و بیمهشان کند و الی اخر. اگر یک کارگری تخلف بکند، حق اخراجش را ندارد و مشکلات دیگری از این قبیل. بالاخر آخرش فرض کنید پارچهای تولید کرد با طرح و رنگ و نقشه زیبا . فردا پارچه قاچاق از چین و اندونزی وارد می‌کنند می‌زنند تو سر جنسهای او. سودی که نکرده هیچ، احیاناً ضرر هم کرده است. این کم اتفاق نمیافتد. بعد از آن دوندگی‌ها ،چند ساعت برود تو صف معطل شودإ به این بگوید، به آن التماس کند، به این زیر میزی بدهد، تازه بعدش معلوم نیست چند درصد سود داشته باشد.
اما اگر بگذارد توی بانک، بیست و پنج درصد، سی درصد راحت و آسوده سود میگیرد ، کدام عاقلی می‌رود این زحمتها را بکشد برود دنبال کار تولیدی، مگر عشقی داشته باشد، والا فکر پول در آوردن باعث این نمی‌شود آدم این کارها را بکند، مخصوصاً اگر بخواهد کار اقتصادی سالمی بکند که توی آن کلک نباشد، دزدی نباشد، حق دیگران را نخورد. آخرش آیا ده درصد سود بکند یا نکند. اما این جا سودها راحت به بیست و پنج درصد نرخ بازار، سی درصد، و گاهی تا سی و پنج درصد هم می‌رسد. اما اگر نرخ بهره بانکی مثل بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا یک درصد باشد چه می‌شود؟ شنیده‌ام بعضی جاها حتی نرخ بهرهشان منفی است و می‌گویند اگر می‌خواهید پولتان را نگه داریم باید چیزی هم بدهید تا پولتان را نگه داریم. آن وقت شخص مجبور است پولش را بیندازد توی فعالیت اقتصادی تولیدی تا درآمدی داشته باشد و خودش هم سهمی از آن درامد ببرد. اینها خیلی تحقیقات علمی نمیخواهد که وقتی نرخ بهره بانکی بالا باشد چه تأثیری در اقتصاد دارد.
یک مسئلهای که بعضی آقایان مطرح می‌کنند این است که چون ما نرخ تورمان بالاست، اسمش این است که مثلاً بیست و پنج درصد سود است، ولی این در واقع پنج درصد است، بقیهاش تورم است. از آن طرف سؤال می‌شود تورم از کجا بوجود می‌آید؟ یکی از عوامل تورم همین فعالیتهای حساب نشده بانکی شماست. همین هاست که موجب این تورمها می‌شود و اشتغالها کم می‌شود. به هرحال، یک رابطه زیکزاک و دور و تسلسل بین تورم و نرخ بهره برقرار است. بنده تخصصی در این زمینه ندارم، ولی این مطالب یقینی است و هیچ کدامش جای شک ندارد. وجود ربا در کشور، حرمت شدید ربا از طرف قرآن با تعبیر اعلان جنگ با خدا، منع هر گونه حیله و این که کسانی که اهل حیله باشند خدا آنها را به صورت میمون مسخ می‌کند (حالا یک زمان به آن شکل است، و در آخر الزمان شاید جور دیگری باشد مثل ذلتی که انسان در مقابل سایر کشورها پیدا می‌کند، اختلافات داخلی که پیدا می‌شود: «یَلْبِسکُمْ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضکم بَأْس بَعْض»9، نا امنی هایی که پیدا می‌شود، و چیزهای دیگر.) به هرحال از نظر قرآن مسئله حیله و کلاه شرعی درست کردن بسیار مذموم است. سوم اینکه نرخ بهره بالا به تصدیق همه اقتصاددانان عالم برای هر اقتصادی مضر است.
اینها مشکلات ماست، حالا چه کار باید کرد؟ بدون شک برای اینها راه‌های علمی وجود دارد. برای چیزهایی که کسانی فکر می‌کردند محال است، گشتند راه‌های ممکن پیدا کردند. اگر درست دقت بکنیم در مبانی اسلامی و در نظام اقتصادی اسلامی که توأم است با سایر نظام هایش، ما معتقدیم اسلام هیچ وقت به بن بست نمیرسد. البته این را فراموش نکنیم که در صورتی که سیستم کلی فاسد باشد، هیچ وقت یک سیستم جزئی و یک پاره‌سیستم نمیتواند نقش خودش را درست ایفا بکند. وقتی قوه قضائیه کار خودش را درست انجام ندهد، قوه قانون گذاری کار خودش را درست انجام ندهد، و فقط ما بخواهیم با تحریم ربا مسئله اقتصاد کشور، و مفاسد اقتصادی را حل کنیم البته به جایی نمیرسیم.
هماهنگی بین این قوا و داشتن یک استراتژی کلی در کلان کشور ضرورت دارد برای اینکه این مفاسد رفع بشود، والا با اصلاح یک پاره سیستم هیچ وقت مشکلات کلی حل نخواهد شد. ولی بنا شد که ما به عنوان جزئی از پیکره کل نظام، نقش خودمان را ایفا کنیم. اقلاً تئوریش را بیان کنیم، و بگردیم راه علمی پیدا کنیم. البته می‌دانیم که مراکز پژوهشی و تحقیق در همه مسائل و از جمله مسائل اقتصادی و مسائل پول و بانک وجود دارد، بودجه هایی برای این کار گذاشته می‌شود، و نیروهایی صرف می‌شود. اما آنچه بنده از محصول این کارها اطلاع دارم این است که درصدد توجیه نظام موجودند و نه یک فکر اصیلی برای تغییر بنیادی در نظام اقتصادی. همه سعیها این است که بالاخره با تغییر فرمولها و یا عناوین و اسمها باز آن چه را می‌گذرد به یک صورتی تصحیح کنیم. نهایت چیزی که دولت جدید وعده داده این است که سعی کند نرخ تسهیلات بانکی را سعی کند انشاءاللّه یک رقمی کند. این دیگر نهایت چیزی است که به ما وعده داده‌اند که اگر سود چهارده درصد است بشود نه درصد، آن وقت مسئله ربا حل شده است! بنده به عنوان پیشنهاد خدمت مسئولینی که علاقه دارند عرض می‌کنم که یک اقدام قاطعانه تر، صریحتر، و صادقانه تر برای تحقیقات در مسائل اقتصادی را سامان دهند. با همکاری متخصصین و پژوهشگران اقتصاد اسلامی ـ که الحمدللّه در سالهای اخیر نسبت به گذشته کم نیستند ـ یک فعالیت مشترک پژوهشی را پی ریزی کنند و انتظار هم نداشته باشند بعد از یک ماه یا شش ماه یا یک سال نتیجه اش حتماً بدست بیاید.
مگر پژوهشهایی که در زمینه های دیگر انجام میگیرد در این زمانهای کوتاه پاسخ میدهد؟ امروز ما فعالیتهایی که در زمینه های صنعتی، علمی، و تکنولوژی داریم تحقیقاتشان بیش از بیست سال پیشتر شروع شده و حالا دارد اندک اندک ثمر میدهد. نباید در صرف بودجه و امکانات و نیروهای انسانی برای تحقیق در مسائل علوم انسانی و از جمله مسائل اقتصادی بخل بورزیم و تنگ نظری کنیم، یا بگوییم چون فلان گروهی مشغول شدند و چندان تأثیری نداشت پس فایده ندارد. تحقیقات علمی که به قول آن آقا، خم رنگرزی نیست. مدتها طول میکشد، باید مدیریت بشود، برنامه ریزی بشود، زحماتی کشیده بشود، کسانی شبانه روز وقت صرف بکنند، ارتباط پیدا کنند با مراکز علمی اقتصادی دنیای اسلامی و غیر اسلامی تا بتوانند یک طرح جدیدی که هم قابل عمل باشد و هم موافق موازین اسلامی باشد تدریجاً تهیه کنند.
تأکید بنده این است که کسانی که مسئولیتی دارند در این جهت کوتاهی نکنند، و تأکیدم به برادران عزیز هم‌لباس و هم‌کار خودم هم این است که منتظر کمکهای دیگران نباشید. با همان اندک امکانات بسیار جزئی که در اختیارتان هست سعی کنید، برای خدا کار کنید، که انشاءاللّه پاداش شما به عهده خدا و به دست مبارک امام زمان صلوات اللّه علیه به شما خواهد رسید.
تصمیم گیر از لحاظ قانونی مجلس شورای اسلامی است و بعد هم شورای نگهبان که تأیید کنند مصوبات مجلس را، مجری هم دستگاه دولت است. ولی همه اینها نیازمند به تحقیقات و اطلاعاتی هستند که دانشمندان و اساتید میبایست در اختیار آنها قرار بدهند. یک سلسله اطلاعاتی است از فعالیتهای اقتصادی که در داخل کشور انجام میگیرد، ارتباطی که اینها با فعالیتهای اقتصادی جهان دارد، و تعاملی که بین اقتصاد یک کشور با اقتصادهای دیگر هست که باید شناخت و ارزیابی کرد که این تعامل و ارتباطات تا چه حد به نفع اقتصاد کشور است یا احیاناً مضر است، و پیشنهادهایی در جهت بهبود این روابط اقتصادی بین المللی داد.
این یک بخش از کارهایی است که میبایست تحقیقات و مطالعاتی انجام بگیرد و اطلاعاتی در اختیار قوای تصمیمگیرنده، قانون گذار، و قوه مجریه قرار داده بشود. این قسمت خیلی به ما طلبه ها ارتباطی ندارد. البته پژوهشگران ما هم میتوانند در این زمینه کمک هایی بکنند ولی این وظیفه اصلیشان نیست. آن چه به ما به عنوان محققین حوزه هست تحقیقات صادقانه علمی و دینی است صرفنظر از اینکه چه کسانی از این تحقیقات استفاده می‌کنند، خوششان می‌آید یا نه، چه کسانی نمیپسندند، و چه ارزش گذاری هایی نسبت به این کارها می‌شود. کسانی می‌گویند این کارهای مفیدی است، لازم است، بلکه ضرورت دارد، و کسانی می‌گویند اینها کارهای تکراری است که ده‌ها بار انجام گرفته و هیچ فایدهای ندارد، یا فعلاً در نظام اقتصادی کشور از اینها نمی‌شود بهره‌ای گرفت؛ احیاناً بعضیها می‌گویند تاریخ مصرف این تحقیقات گذشته است.
به هرحال ما به عنوان کسانی که وظیفه تحقیق در مسائل اقتصادی اسلامی به عهدهمان آمده و این مسئولیت را پذیرفته‌ایم، باید سعی کنیم که از امکانات بیشتری برای این تحقیقات و پژوهشها استفاده کنیم. اولاً از خودمان بیشتر مایه بگذاریم، بیشتر فکر کنیم، بیشتر مطالعه کنیم، بیشتر بحث کنیم، ارتباط برقرار کنیم با مراکز تحقیقات اقتصادی دنیا، مخصوصاً آنهایی که جنبه اقتصاد اسلامی دارد، و نگران نباشیم از اینکه دیگران چه قضاوتی درباره ما خواهند کرد. ما باید مطمئن باشیم که تحقیق در این مسائل از بهترین جهادهای فرهنگی است، حالا دیگران چگونه از اینها استفاده کنند یا نکنند آن دیگر به ما به عنوان یک محقق مربوط نیست. ممکن است به یک عنوان دیگری به ما مربوط بشود، اما به عنوان یک محقق در اقتصاد به ما مربوط نیست که چگونه از این تحقیقات استفاده بشود یا نشود.
ما چند تا مطلب کلی داریم که اینها را هیچگاه نباید فراموش کنیم و باید با توجه به این پیش‌فرض‌ها تحقیقاتمان را ادامه داده، جهت و سمت و سو بدهیم. غفلت کردن از این مطالب یقینی و واضح و قطعی گاهی انسان را در روند کار دچار اشتباه و انحراف و لغزش، و فراموش کردن هدف و چیزهایی از این قبیل می‌کند.
نکته اول اینکه اقتصاد کشور ما فعلاً مثل بسیاری از کشورهای دیگر و به احتمال قوی همه کشورهای دنیا به مسئلهای مبتلاست که در اسلام به نام ربا نامیده می‌شود. ما علی رغم گذشته بیش از یک ربع قرن از انقلاب اسلامی و تلاش هایی که از طرف مراکز قانون گذاری و اجرایی انجام گرفته نتوانسته‌ایم از آن خلاص بشویم؛ علاوه بر اینکه بازار ما شدیداً تحت تأثیر این عامل است و یک کار شایعی است.
حتی آنهایی که انگیزهها ودغدغه های دینی دارند هم به صورتهایی مبتلا هستند، گو اینکه توجیه‌هایی برای کارشان انجام می‌دهند؛ حالا این توجیهات در پیشگاه الهی چقدر مقبول باشد یا نه باید در جای خودش بررسی بشود. این واقعیتی است که ربا در جامعه ما وجود دارد، چه در بازار آزاد و چه در بنگاههای اقتصادی دولتی و از جمله بانکها، و شاید از همه جا بیشتر در بانکها. این یک مسئلهای است که نباید فراموش کنیم و فقط درصدد توجیه بر بیاییم که نه آقا اینها عقود شرعیه هست و یا نمیدانم ضرورتهای اجتماعی و ضرورتهای بین المللی است؛ و بالاخره اگر این توجیهات هم صحیح باشد اما اصلش را نباید فراموش کنید که این هست. ممکن است کسانی بگویند تو اطلاع نداری. بنده هم عرض کردم من تخصصی در این مسائل ندارم اطلاعاتم هم خیلی ناقص است، خیلی خوشحال میشوم که کسانی اثبات بکنند که نظام اقتصادی ما از ربا پاک است. خیلی خوشحال میشویم اگر روزی چشم باز کنیم و ببینیم چنین چیزی وجود ندارد و کسانی زحمت کشیده‌اند و اقتصاد ما را از این آلودگی پاک کرده‌اند، ولی ظاهراً این طور نیست. آن چه ما از بازار آزاد می‌دانیم و در بنگاههای اقتصادی رسمی دولتی میبینیم خلاف است.
دوم اینکه حالا که هست چه می‌شود کرد؟ گاهی توجیه می‌کنندکه یک ضرورت جهانی است و ما نمیتوانیم خودمان را منزوی و از ارتباطات اقتصادی دنیا منعزل کنیم و برای خودمان یک نظام اقتصادی مستقلی داشته باشیم که با نظام رباخواری جهان مرتبط نباشد؛ چارهای نیست، ضرورتی است و باید این ضرورت را پذیرفت. جا دارد که واقعاً متخصصین بررسی کنند ببینند واقعاً همین طور است؟ چنین ضرورتی وجود دارد؟ و هیچ راهی برای داشتن یک زندگی آبرومند سالم در دنیا بدون ربا امکان ندارد؟! البته اگر روزی متخصصین به این جا رسیدند که به خاطر ضرورت پذیرفتنی است، «الضرورات تتقدر بقدرها»، ولی گمان بنده این است که مسئله این جور نیست، راه حل هایی برای فرار از ربا و برای اینکه یک نظام اقتصادی سالمی بر اساس ارزشهای اسلامی پی ریزی بشود وجود دارد، منتها احتیاج به یک خورده همت دارد، یک خورده جرأت میخواهد، یک خورده شجاعت و شهامت میخواهد.
ملاحظه میفرمایید ماهیت بانک الان در عالم چگونه تعریف می‌شود؟ از آن وقتی که بانک تأسیس شد برای چه هدفی و بر چه اساسی تأسیس شد، و امروز وضعیت فعالیت بانکها در دنیا به چه صورتی است؟ این همان بانکی است که در آغاز تأسیسش شرایط خاصی ایجاب کرد که به وجود بیاید، یا امروز تغییر ماهیت داده و خود بانک شده است یک بنگاه اقتصادی، خودش فعالیتهای اقتصادی دارد، و آن نقش وساطتی که داشت را از دست داده است؟ به هرحال تحقیق در این زمینه جا دارد که اصولاً ماهیت بانک چیست و آیا ممکن است تغییر اساسی در این ماهیت داد؟ آیا ممکن است اصلاً یک تئوری داد که ماهیت بانک به نحو دیگری باشد، و اصلاً ساختار بانک، اهداف بانک، و فعالیتهای بانک جور دیگری تعریف بشود غیر از آن چه که امروز هست یا غیر از آن چه که از اول تأسیس شد؟ همه کس جرأت ندارد حرفی بزند که کمتر گفته شده، یا کسی نگفته، و طبعاً به زودی هم در تئوری مورد پذیرش قرار نمیگیرد چه رسد به اینکه در مقام عمل مورد اجرا قرار بگیرد. این کار آسانی نیست.
ما خیلی چیزها از لحاظ تئوری پذیرفته‌ایم اما بیش از یک ربع قرن است توفیق عملش پیدا نکرده‌ایم. قانونش را هم حتی گذرانده‌ایم، تأیید هم شده، ابلاغ هم شده، اما عمل نشده است؛ چه رسد به اینکه ما بخواهیم اصلاً تئوری را عوض کنیم، و در بانکداری تئوری جدیدی بدهیم که با آن چه در عالم وجود دارد تفاوت دارد. ولی میدانید که همیشه تحولات علمی و اقتصادی و صنعتی با این شجاعتها و جرأتها و جسارتها پیدا شده است. محقق باید جسور باشد، باید قدرت ابتکار داشته باشد، باید به خودش اجازه بدهد حرفی بزند که دیگران نزده‌اند، باید به خودش اجازه بدهد که رفتار دیگران را نقد کند، البته صادقانه و محققانه، نه از روی احساس حقارت، و برای اینکه خودش را مطرح کرده باشد، بلکه برای اینکه واقعاً بخواهد تحقیقی بکند و فکری نو عرضه کند و طرحی نو در بیندازد.
این تازه در اصل تئوری بانکداری است، و اما راهکارهایی که در بانک انجام میگیرد و سازوکارهای اقتصادی که مورد قبول دنیاست و در کشور ما کم و بیش انجام میگیرد، نیز باید بررسی و نقد بشود که اینها در چه حدی مطلوب است و با اصول و مبانی ما سازگار است یا نه. ممکن است کسانی بگویند که شاید ما زحمتها بکشیم و سالها تلاش کنیم و اینها را بنویسیم و تحقیق کنیم، کسی که عمل نمی‌کند، فایدهاش چیست؟ فراموش نکنیم که خود تحقیق علمی یک رسالت عالم و محقق است. محقق رسالتش تحقیق کردن است، اجرا به عهده او نیست. اجرا وظیفه دیگران است. ما باید وظیفه خودمان را عمل کنیم، آزمایش خودمان را بدهیم، شاگرد خوبی در کلاس خودمان باشیم. البته کسانی که سیاستهای کلان کشور را هماهنگ می‌کنند باید برای اینها فکری بکنند، اما ما به عنوان یک سیستم جزء، به عنوان یک محقق در یک مؤسسه علمی نباید نگران این باشیم که عمل می‌شود یا نمی‌شود؛ مخصوصاً با توجه به اینکه بسیاری از افکار و تئوریهاست که سالها با آن بی مهری می‌شود، بعد از مدتی به آن توجه می‌شود، از آن استقبال می‌شود، ارزش پیدا می‌کند، و مورد عمل قرار میگیرد. هم در علوم تجربی، هم در علوم فلسفی ،هم در علوم اقتصادی و سیاسی از اینگونه تئوریها فراوان بوده که مطالبی سالها مورد بی‌مهری و بی‌توجهی قرار گرفته ولی بعدها کم کم اهمیتش را بازیافته، مورد قبول قرار گرفته، و از آن استفادهها شده است.
نباید نگران باشیم از اینکه حرفی بزنیم که امروز و فردا امید عملش نیست. شما تحقیقتان را بکنید. به‌هرحال این یک مسئله که ربا در کشور ما وجود دارد؛ احتمالش لااقل هست که به این حد ضرورت ندارد ، اگر یقین داشته باشیم که آن چه می‌گذرد صد در صد ضروری است و هیچ چارهای جز این نیست، این عذری است برای کسی که چنین میگوید. اما احتمال این هست که آن چه از اعمال ربوی انجام میگیرد ضرورت نداشته باشد، یا لااقل بخشی از آنها قابل این هست که به صورت دیگری انجام بگیرد که ربا نباشد. این یک مطلب.
مطلب یقینی دیگری که ما باید به آن توجه داشته باشیم این است که اسلام با این ربا خیلی دشمن است. ما در قرآن نسبت به رفتارهای مختلف انسانی اعم از فردی و اجتماعی تعبیرات مختلفی داریم که بعضی هایش خیلی تقبیح شده است. درباره کارهایی می‌فرماید: « إِنَّهُ کانَ فَحِشةً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سبِیلاً»1. از این تعبیرات داریم، اما من یادم نمی‌آید درباره هیچ کاری فرموده باشد، اگر ترک نکنید اعلان جنگ با خدا بدهید. نفرموده اگر زنا یا فسادهای دیگر ترک نکنید اعلان جنگ با خدا بدهید، اما در معامله ربا می‌فرماید: «یَأَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ذَرُوا مَا بَقِی مِنَ الرِّبَوا إِن کُنتُم مُّؤْمِنِینَ . فَإِن لَّمْ تَفْعَلُوا فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَ رَسولِهِ وَ إِن تُبْتُمْ فَلَکمْ رُءُوس أَمْوَلِکمْ لا تَظلِمُونَ وَ لا تُظلَمُونَ»2 اگر بنا نیست بساط ربا را جمع کنید اعلان جنگ با خدا و پیغمبر بدهید. خیلی این تعبیر عجیبی است. هر چه فکر بکنیم درباره اهمیت این تعبیر کم است. آن وقت تعبیرات دیگری که در روایات آمده درباره گناه ربا مثل اینکه: یک درهم ربا چه آثار بدی دارد ، و اینکه با چه گناهانی مقایسه شده بماند. همین تعبیر قرآن برای ما بس است.
یک نکته جالبی که درباره این موضوع است، غیر از این تهدید و این تعبیر شدید، اشاره به یک نکته ای است که در زبان اقتصاددانان زیاد گفته می‌شود که آقا مثلاً حالا این بانکداری بدون ربایی که شما طراحی کردید با بانکداریهای دیگر چه فرقی می‌کند؟ یک اسمی فرق می‌کند، یک تغییر شکلی است؛ فرقهای بسیار ناچیزی است، اینها اینقدر اهمیت ندارد که دربارهاش این همه تحقیقات انجام بگیرد، این همه بودجه ها صرف بشود، این همه نیروی انسانی از حوزهها و دانشگاهها صرف بشود برای یک چیزهای جزئی که حالا بگوییم اسمش عقود شرعیه هست یا نیست. اینها چه تفاوتی می‌کند؟ بالاخره وقتی سرمایهای در اختیار کسی قرار میگیرد و مدتی از آن می‌گذرد، باید سرمایه یک بهره‌ای از این ببرد، حالا تحت هر عنوانی باشد.
قرآن اشاره می‌کند به این مطلب که کسانی که چنین سخنی را می‌گویند اینها درکشان ناقص است، آفت‌زده است: « ذَلِک بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَوا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَیْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبَوا»3. گفتند اصلاً بیع با ربا فرقی نمی‌کند؛ این چه اصراری است که حالا ما باید بگوییم این اعلان جنگ با خداست، و آن یکی احیاناً ثواب هم دارد؟ اینها تفاوتی ندارد! چه هست این تفاوت؟ البته نظیرش در جاهای دیگر هم گفته می‌شود، اما در این جا به خصوص قرآن این را هم مطرح فرموده است. فرض کنید در مورد نکاح و زنا هم گفته می‌شود چه فرقی می‌کند دو نفر وقتی راضی باشند با هم معاشرت جنسی داشته باشند حالا یک «انکحت» بگویند یا نگویند، این چه قدر فرق می‌کند؟ اگر گفتند ثواب هم دارد، ملائکه هم میآیند آب غسلشان را به عرش می‌برند، اما اگر نگفتند باید بیاورند در جلوی مردم چوب و تازیانهشان بزنند، بعداً هم عذاب دردناک طولانی برایشان باشد؟ چقدر فرق یک کلمه است؟ این هم یک مطلبی است که درباره بسیاری از احکام شرعی به خصوص در مورد ربا، قرآن این را نقل می‌کند: « الَّذِینَ یَأْکلُونَ الرِّبَوا لا یَقُومُونَ إِلا کَمَا یَقُومُ الَّذِی یَتَخَبَّطهُ الشیْطنُ مِنَ الْمَس ذَلِک بِأَنَّهُمْ قَالُوا إِنَّمَا الْبَیْعُ مِثْلُ الرِّبَوا»4. برای ما طلبه ها جای تحقیق دارد که چرا اسلام به این مسائل اهمیت داده و قرآن به ذکرش، به طرح سؤال و شبههاش این همه عنایت دارد. چرا درباره چیزهای دیگر نگفه است که مثلاً گفتند « انما النکاح مثل السفاح» اما در خصوص ربا این را نقل می‌کند، مطرح می‌کند، و بعد میگوید اینها عقلشان آفت دارد که این حرفها را می‌زنند و مخبطند؟ اهتمام به این مسئله شوخی نیست. تفاوت ربا از غیر ربا به یک چیز ساده‌ای حل نمی‌شود. اینها فرق ماهوی دارند. در زندگی انسان اینها تأثیر جدی دارد ، فقط یک کلمه نیست، یک امضاء نیست. این هم یک نکته که جا دارد که محققین به آن توجه داشته باشند. البته طلبه ها را عرض می‌کنم، اما محققین دانشگاهی وظیفه و رسالت دیگری در سایر جهات علمیش دارند. ما باید بیشتر به این چیزها اهمیت بدهیم.
نکته سوم اینکه میدانید در ربا همیشه کم و بیش برای فرار از ربا به‌دنبال راه هایی گشته‌اند که هدفی را که از ربا دارند تحقق پیدا کند، ولی اسم و عنوان ربا را نداشته باشد که اسمش حیله های شرعی است؛ در کتابهای فقهی هم مطرح شده و از مراجع سؤال شده است؛ احیاناً به بعضی هایش هم در بعضی موارد اجازه داده شده است. بعضی از مراجع هم خیلی سخت مقاومت کردند، از جمله حضرت امام رضوان اللّه علیه ـ به خصوص از زمانی که ترکیه رفتند و آن جا فراغت بیشتری داشتند، نسبت به این مسئله خیلی حساسیت پیدا کردند و ایشان همه حیلههای شرعی ربا را یک جا منع فرمودند، با اینکه قبل از تبعیدشان فی‌الجمله تمایلی به تجویز بعضی هایش داشتند. این مسئلهای است که باز در قرآن خیلی مورد تأکید واقع شده که با احکام خدا بازی نکنید؛ صرف اسم گذاری ماهیت چیزی را تغییر نمیدهد. اگر گناهی برای یک عملی ثابت شده با تغییر اسم عوض نمی‌شود. به طور کلی قرآن در این باره را با تفصیلاتی که در قرآن راجع به کمتر داستانی دیده می‌شود یک داستان عظیمی نقل می‌کند و میخواهد نکتهای از آن بگیرد. این داستان، داستان اصحاب سبت است: « وَ سئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتی کانَت حَاضِرَةَ الْبَحْرِ...»5 داستان یک گروهی از بنی اسرائیل است که کنار دریا زندگی می‌کردند و اینها راه معاششان از صید ماهی بود. بعد خود قرآن یک جزئیاتی از این نقل می‌کند که خیلی جالب توجه است. می‌فرماید: « إِذْ تَأْتِیهِمْ حِیتَانُهُمْ یَوْمَ سبْتِهِمْ شرَّعاً وَ یَوْمَ لا یَسبِتُونَ»6 به دلائلی ـ حالا چه بوده، غیبی بوده یا طبیعی بوده، در اثر عادت بوده، یا هر چه بوده است ـ روزهای شنبه ماهیها زیاد میآمدند کنار ساحل، صیدشان خیلی آسان بود: «تَأْتِیهِمْ حِیتانُهُمْ یَوْمَ سَبْتِهِمْ شُرَّعاً»، روزهای شنبه ماهیها فراوان خیلی راحت میآمدند کنار ساحل و صید کردنشان آسان بود، «وَ یَوْمَ لا یَسْبِتُونَ لا تَأْتِیهِمْ»، روزهای دیگر غیر از شنبه که سبت نمیگرفتند، تعطیلیشان نبود، ماهیها هم نمی آمدند. یعنی روزهایی که آنها می‌خواستند و شرعاً برایشان صید کردن جایز بود نمی‌آمدند.
میدانید در دین یهود روز شنبه مطلقا تعطیل و فعالیتهای اقتصادی و هر گونه فعالیت دیگری ممنوع است. من یادم است در شهرمان محله یهودیها نزدیک محله ما بود. روز شنبه که می‌شد مسلمانها غذا می پختند و برایشان میبردند. آنها حق نداشتند آتش روشن کنند، غذا بپزند، و صید و ذبح هم مطلقا ممنوع بود. همسایهها برای اینکه میدیدند اینها با این مشکلاتی که دارند گرسنه میمانند میرفتند برای آنها غذا میپختند که رفع حاجتشان بشود. آنها شرعاً حق نداشتند روز شنبه حتی آتش روشن کنند. در خانه یهودی روز شنبه نباید دود بلند بشود. فعالیتهای اقتصادی و صید ماهی و ذبح حیوان هم روز شنبه ممنوع است. روز شنبه فقط روز عبادت است، باید بروند در کنیسه‌ها عبادت کنند. حالا قرآن نقل می‌کند که روز شنبه که می‌شد ماهیها میآمدند، اینها حسرتش را میخوردند که امروز ماهیها زیاد آمده‌اند اما اجازه نداریم ما اینها را صید کنیم. یکشنبه که میرفتند ماهی نبود و باید به زحمت بروند یک صیدی پیدا کنند. گفتند این که نمی‌شود، ما وضع اقتصادیمان به هم میخورد؛ اقتصاد ما وابسته است به صید ماهی ، این هم اگر ممنوع باشد ما دیگر چه خاکی به سر کنیم. باید یک فکری کرد. بالاخره نشستند و متفکرینشان راهی پیدا کردند و گفتند روز شنبه چاله هایی در کنار دریا و اطراف ساحل میکَنیم، روز شنبه آب باز می‌کنیم و ماهی هایی که میآیندوارد این حوضچهها می‌شوند بعد صیدشان نمی‌کنیم منتها راهشان را میبندیم که بر نگردند، روز یکشنبه میرویم صید می‌کنیم. روز شنبه که صید نکرده‌ایم. تورات هم که به ما نگفته که روز شنبه ماهیها را در جایی راه ندهید ، ما راه آب باز می‌کنیم آب خودش می‌آید، ماهیها هم خودشان میآیند. منتها ما دیگر عصری جلوی آب را میبندیم ماهیها برنگردند. یکشنبه میرویم صید می‌کنیم.
من میخواهم سؤال بکنم از متفکرین اقتصادی کشورمان که اگر ما جای این قوم بنی اسرائیل بودیم و چنین طرحی را اقتصاددانان ما مطرح می‌کردند می‌گفتیم خلاف شرع هست یا نه؟ چه دلیلی برای خلاف شرع داریم؟ صیدی نشده است ، صید روز شنبه حرام است که آن را انجام نداده‌ایم ، پس هیچ اشکالی ندارد. اگر این کار را نکنند هم ضرر میخورد به جامعه و اقتصاد کشور . اگر صید نکنند زندگیشان نمیچرخد، گدا می‌شوند، دستشان را باید به این و آن دراز کنند. چه از این بهتر که نه کار خلاف شرعی انجام بگیرد و منافع اینها هم تأمین شود؟ آیا من و شما این راه را پیشنهاد یا تأیید میکردیم یا نه؟ با این تفکری که امروز داریم و در جامعهمان اعمال می‌کنیم جوابش را هر کسی خودش بدهد.
از قرآن استفاده می‌شود که این قوم بنی اسرائیل نسبت به این پدیده سه دسته شدند: یک دسته رفتند مشغول شدند و گفتند عجب کار خوبی است، و همین راه را پیش گرفتند و مشغول شدند. روزهای شنبه آب میبستند به حوضچهها، یکشنبه میرفتند صید می‌کردند. یک دسته در مقام نهی از منکر بر آمدند و گفتند این کار را نکنید، این بازی با حکم خداست، خدا شما را مجازات می‌کند، کلاه سر خدا نگذارید، این راه درستی نیست، دست بر دارید؛ به همان روزی کمی که خدا روزهای یکشنبه نصیبتان می‌کند اکتفا کنید، خدا می‌تواند روزیتان را وسعت بدهد. دسته سوم بین بین بودند، نه خودشان صید می‌کردند و نه نهی از منکر می‌کردند و می‌گفتند ما چه کار داریم؟ ما خودمان که صید نمی‌کنیم بگذار اینها هر کار میخواهند بکنند: «لِمَ تَعِظونَ قَوْماً اللَّهُ مُهْلِکُهُمْ أَوْ مُعَذِّبهُمْ عَذَاباً شدِیدا»7. اصلاً شما چه کار دارید به آنها، ولشان کنید. قرآن میگوید یک روز صبح که پا شدند فقط آن دستهای که نهی از منکر کرده بودند سالم ماندند، بقیه معذب شدند به عذاب مسخ. این داستان را چند جا قرآن اشاره کرده است: در سوره اعراف تفصیلاً بیان کرده است: «وَ سْئَلْهُمْ عَنِ الْقَرْیَةِ الَّتِی کانَتْ حاضِرَةَ الْبَحْرِ ...» اصحاب سبت که چند جا در قرآن به آنها اشاره شده همین‌ها هستند. این یک حقیقت قرآنی است. با اینکه ظاهر عملی که انجام دادند با موازین شرعی مخالفتی نداشت، اما روح کار همان بود. این بازی بود، کلک بود، حیله بود. کسانی که این حیله را کردند و حتی کسانی که خودشان نمیکردند اما بی تفاوت بودند و نهی از منکر هم نمیکردند، هر دو دسته معاقب شدند: « قُلْنَا لهَُمْ کُونُوا قِرَدَةً خَسِئِینَ»8.
این یک اصل قرآنی است که ما نباید با دین خدا بازی کنیم. ممکن است در ظاهر یک کاری بکنیم، فرض کنید یک طرحی را پیشنهاد کنیم، مجلس هم تصویب کند، شورای نگهبان هم طبق آن چه روی کاغذ نوشته شده تأیید کند، اما آیا آن چه در بازار یا در بانکهای ما عمل می‌شود غیر از همان عمل رباست که اسمش را عوض کردیم گذاشتیم عقود شرعیه؟ اگر یک نظر سنجی بشود، سؤالی بشود، یک تحقیق میدانی بشود از اینهایی که میآیند وام میگیرند و بپرسند عقود شرعیه یعنی چه؟ شاید نود درصد از مراجعه کنندگان اصلاً ندانند عقود شرعیه یعنی چه. وقتی وام میخواهند یک صورت قراردادی میگذارند جلویشان می‌گویند این را امضاء کن برو آن جا وام بگیر. آیا با این ماهیت ربا عوض شد؟ اسمش این است که مضاربه است، مضارعه است، مساقات است، مشارکت است، و چیزهایی از این قبیل، و به خاطر اینکه با ربا فرق کند با یک حیله هایی مثل شرط ضمن عقد واجب لازم دیگری چنین و چنان می‌شود، یا کسی ضررش را ضمانت می‌کند و الی آخر. فرض کنید اینها اگر به صورتی صحیح انجام بگیرد، و طرفین توجه داشته باشند، و قصد انشاء بکنند، و بدانند اصلاً دارند چه کار می‌کنند، صحیح باشد. اما آن چه عمل می‌شود غیر از این است. مشتری نه قصد انشائش را می‌داند نه قصد ضمانتش را و نه اصلاً می‌داند چه معاملهای می‌کند؛ او فقط وام میخواهد. آیا این شبیه کار اصحاب سبت نیست؟!
نکته سوم این که تمام متخصصین اقتصاد عالم روی این مسئه تأکید کرده‌اند که نرخ بهره بالا به اقتصاد کشور ضرر می‌زند، اشتغال را کم می‌کند، رونق اقتصادی را کم می‌کند، تورم ایجاد می‌کند، و الی آخر. حالا ما خیلی به تحقیقات علمی هم کاری نداشته باشیم و از فرمولهای علمیش سردرنیاوریم، و با صرف نظر از مسائل شرعی، اگر کسی یک پولی داشته باشد میخواهد برود یک کار تولیدی انجام بدهد، فرض کنید بنگاه مرغداری درست کند یا یک کارخانه تأسیس کند. وقتی بخواهد وارد بشود میبیند برای اینکه حتی یک پروانهاش را بگیرد یک سال باید بدود از آن اداره به آن اداره از این به آن. در هر مرحلهای هم گاهی احیاناً باید زیر میزی هم بپردازد. تازه وقتی پروانه گرفت مواجه می‌شود با کارگرهایی که قانون کار به اینها حقوقی داده، و اگر بیکار بشوند باید حقوقشان را بپردازد و بیمهشان کند و الی اخر. اگر یک کارگری تخلف بکند، حق اخراجش را ندارد و مشکلات دیگری از این قبیل. بالاخر آخرش فرض کنید پارچهای تولید کرد با طرح و رنگ و نقشه زیبا . فردا پارچه قاچاق از چین و اندونزی وارد می‌کنند می‌زنند تو سر جنسهای او. سودی که نکرده هیچ، احیاناً ضرر هم کرده است. این کم اتفاق نمیافتد. بعد از آن دوندگی‌ها ،چند ساعت برود تو صف معطل شودإ به این بگوید، به آن التماس کند، به این زیر میزی بدهد، تازه بعدش معلوم نیست چند درصد سود داشته باشد.
اما اگر بگذارد توی بانک، بیست و پنج درصد، سی درصد راحت و آسوده سود میگیرد ، کدام عاقلی می‌رود این زحمتها را بکشد برود دنبال کار تولیدی، مگر عشقی داشته باشد، والا فکر پول در آوردن باعث این نمی‌شود آدم این کارها را بکند، مخصوصاً اگر بخواهد کار اقتصادی سالمی بکند که توی آن کلک نباشد، دزدی نباشد، حق دیگران را نخورد. آخرش آیا ده درصد سود بکند یا نکند. اما این جا سودها راحت به بیست و پنج درصد نرخ بازار، سی درصد، و گاهی تا سی و پنج درصد هم می‌رسد. اما اگر نرخ بهره بانکی مثل بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا یک درصد باشد چه می‌شود؟ شنیده‌ام بعضی جاها حتی نرخ بهرهشان منفی است و می‌گویند اگر می‌خواهید پولتان را نگه داریم باید چیزی هم بدهید تا پولتان را نگه داریم. آن وقت شخص مجبور است پولش را بیندازد توی فعالیت اقتصادی تولیدی تا درآمدی داشته باشد و خودش هم سهمی از آن درامد ببرد. اینها خیلی تحقیقات علمی نمیخواهد که وقتی نرخ بهره بانکی بالا باشد چه تأثیری در اقتصاد دارد.
یک مسئلهای که بعضی آقایان مطرح می‌کنند این است که چون ما نرخ تورمان بالاست، اسمش این است که مثلاً بیست و پنج درصد سود است، ولی این در واقع پنج درصد است، بقیهاش تورم است. از آن طرف سؤال می‌شود تورم از کجا بوجود می‌آید؟ یکی از عوامل تورم همین فعالیتهای حساب نشده بانکی شماست. همین هاست که موجب این تورمها می‌شود و اشتغالها کم می‌شود. به هرحال، یک رابطه زیکزاک و دور و تسلسل بین تورم و نرخ بهره برقرار است. بنده تخصصی در این زمینه ندارم، ولی این مطالب یقینی است و هیچ کدامش جای شک ندارد. وجود ربا در کشور، حرمت شدید ربا از طرف قرآن با تعبیر اعلان جنگ با خدا، منع هر گونه حیله و این که کسانی که اهل حیله باشند خدا آنها را به صورت میمون مسخ می‌کند (حالا یک زمان به آن شکل است، و در آخر الزمان شاید جور دیگری باشد مثل ذلتی که انسان در مقابل سایر کشورها پیدا می‌کند، اختلافات داخلی که پیدا می‌شود: «یَلْبِسکُمْ شِیَعاً وَ یُذِیقَ بَعْضکم بَأْس بَعْض»9، نا امنی هایی که پیدا می‌شود، و چیزهای دیگر.) به هرحال از نظر قرآن مسئله حیله و کلاه شرعی درست کردن بسیار مذموم است. سوم اینکه نرخ بهره بالا به تصدیق همه اقتصاددانان عالم برای هر اقتصادی مضر است.
اینها مشکلات ماست، حالا چه کار باید کرد؟ بدون شک برای اینها راه‌های علمی وجود دارد. برای چیزهایی که کسانی فکر می‌کردند محال است، گشتند راه‌های ممکن پیدا کردند. اگر درست دقت بکنیم در مبانی اسلامی و در نظام اقتصادی اسلامی که توأم است با سایر نظام هایش، ما معتقدیم اسلام هیچ وقت به بن بست نمیرسد. البته این را فراموش نکنیم که در صورتی که سیستم کلی فاسد باشد، هیچ وقت یک سیستم جزئی و یک پاره‌سیستم نمیتواند نقش خودش را درست ایفا بکند. وقتی قوه قضائیه کار خودش را درست انجام ندهد، قوه قانون گذاری کار خودش را درست انجام ندهد، و فقط ما بخواهیم با تحریم ربا مسئله اقتصاد کشور، و مفاسد اقتصادی را حل کنیم البته به جایی نمیرسیم.
هماهنگی بین این قوا و داشتن یک استراتژی کلی در کلان کشور ضرورت دارد برای اینکه این مفاسد رفع بشود، والا با اصلاح یک پاره سیستم هیچ وقت مشکلات کلی حل نخواهد شد. ولی بنا شد که ما به عنوان جزئی از پیکره کل نظام، نقش خودمان را ایفا کنیم. اقلاً تئوریش را بیان کنیم، و بگردیم راه علمی پیدا کنیم. البته می‌دانیم که مراکز پژوهشی و تحقیق در همه مسائل و از جمله مسائل اقتصادی و مسائل پول و بانک وجود دارد، بودجه هایی برای این کار گذاشته می‌شود، و نیروهایی صرف می‌شود. اما آنچه بنده از محصول این کارها اطلاع دارم این است که درصدد توجیه نظام موجودند و نه یک فکر اصیلی برای تغییر بنیادی در نظام اقتصادی. همه سعیها این است که بالاخره با تغییر فرمولها و یا عناوین و اسمها باز آن چه را می‌گذرد به یک صورتی تصحیح کنیم. نهایت چیزی که دولت جدید وعده داده این است که سعی کند نرخ تسهیلات بانکی را سعی کند انشاءاللّه یک رقمی کند. این دیگر نهایت چیزی است که به ما وعده داده‌اند که اگر سود چهارده درصد است بشود نه درصد، آن وقت مسئله ربا حل شده است! بنده به عنوان پیشنهاد خدمت مسئولینی که علاقه دارند عرض می‌کنم که یک اقدام قاطعانه تر، صریحتر، و صادقانه تر برای تحقیقات در مسائل اقتصادی را سامان دهند. با همکاری متخصصین و پژوهشگران اقتصاد اسلامی ـ که الحمدللّه در سالهای اخیر نسبت به گذشته کم نیستند ـ یک فعالیت مشترک پژوهشی را پی ریزی کنند و انتظار هم نداشته باشند بعد از یک ماه یا شش ماه یا یک سال نتیجه اش حتماً بدست بیاید.
مگر پژوهشهایی که در زمینه های دیگر انجام میگیرد در این زمانهای کوتاه پاسخ میدهد؟ امروز ما فعالیتهایی که در زمینه های صنعتی، علمی، و تکنولوژی داریم تحقیقاتشان بیش از بیست سال پیشتر شروع شده و حالا دارد اندک اندک ثمر میدهد. نباید در صرف بودجه و امکانات و نیروهای انسانی برای تحقیق در مسائل علوم انسانی و از جمله مسائل اقتصادی بخل بورزیم و تنگ نظری کنیم، یا بگوییم چون فلان گروهی مشغول شدند و چندان تأثیری نداشت پس فایده ندارد. تحقیقات علمی که به قول آن آقا، خم رنگرزی نیست. مدتها طول میکشد، باید مدیریت بشود، برنامه ریزی بشود، زحماتی کشیده بشود، کسانی شبانه روز وقت صرف بکنند، ارتباط پیدا کنند با مراکز علمی اقتصادی دنیای اسلامی و غیر اسلامی تا بتوانند یک طرح جدیدی که هم قابل عمل باشد و هم موافق موازین اسلامی باشد تدریجاً تهیه کنند.
تأکید بنده این است که کسانی که مسئولیتی دارند در این جهت کوتاهی نکنند، و تأکیدم به برادران عزیز هم‌لباس و هم‌کار خودم هم این است که منتظر کمکهای دیگران نباشید. با همان اندک امکانات بسیار جزئی که در اختیارتان هست سعی کنید، برای خدا کار کنید، که انشاءاللّه پاداش شما به عهده خدا و به دست مبارک امام زمان صلوات اللّه علیه به شما خواهد رسید.
والسلام و علیکم و رحمة اللّه
ادخلوها بسلام آمنین .....
مشکات ظرفی است که نور در آن جمع می شود ولی پخش نمی شود و مصباح چراغی است که نور جمع شده در مشکات را پخش می کند . یاعلی
طبقه بندی موضوعی
-
امامت
(۳۷) -
ولایت
(۵۱)-
شمیم ولایت
(۱۰) -
استفتائات
(۳) -
بیانات
(۳۹)
-
-
شهادت
(۱۱) -
سیاست
(۵) -
معرفی کتاب
(۹) -
روایت
(۹) -
سبک زندگی
(۱) -
برائت(دشمن شناسی)
(۰) -
معرفت
(۶)-
شهید مرتضی مطهری
(۲) -
آیت الله جوادی آملی
(۲) -
آیت الله مصباح یزدی
(۲)
-
-
استاد معمار منتظرین
(۳)-
آرامش در قرآن
(۳)
-
-
حکایت
(۰)
کلمات کلیدی
مشکات
امام خامنه ای
بیانات امام خامنه ای
اهل البیت
روزهای خدا
شمیم ولایت
شهدا
امام علی علیه السلام
کتابخانه
نوای دل
امام حسین علیه السلام
سیاست
معمارمنتظرین
امام خمینی
آرامش در قرآن
استفتائات رهبری
دفاع مقدس
حضرت زینب سلام الله علیها
فتح خرمشهر
روز مباهله
مرگ و زندگی
آذرخش کربلا
علامه مصباح یزدی
حضرت فاطمه سلام الله علیها
عید غدیر
امام هادی علیه السلام
نامه های نهج البلاغه
داستان راستان
حضرت مسلم علیه السلام
شهید ستار ابراهیمی
بایگانی
- ارديبهشت ۱۳۹۳(۴)
- فروردين ۱۳۹۳(۲)
- اسفند ۱۳۹۲(۱)
- آذر ۱۳۹۲(۵)
- آبان ۱۳۹۲(۱۸)
- مهر ۱۳۹۲(۲)
- شهریور ۱۳۹۲(۱)
- مرداد ۱۳۹۲(۶)
- تیر ۱۳۹۲(۱)
- خرداد ۱۳۹۲(۵)
- ارديبهشت ۱۳۹۲(۲)
- فروردين ۱۳۹۲(۱)
- اسفند ۱۳۹۱(۳)
- بهمن ۱۳۹۱(۵)
- دی ۱۳۹۱(۲)
- آذر ۱۳۹۱(۱)
- آبان ۱۳۹۱(۲۹)
- مهر ۱۳۹۱(۲۴)
آخرین مطلب
-
۹۳/۰۲/۲۱خداحافظ دنیا...
-
۹۳/۰۲/۱۹نمودار و نشانه مقاومت
-
۹۳/۰۲/۱۲تحریم...
-
۹۳/۰۲/۱۲حضرت امام هادی النقی علیه السلام
-
۹۳/۰۱/۲۸وفات مادر ادب
-
۹۳/۰۱/۱۳سرمایه دار...
-
۹۲/۱۲/۲۴حضرت فاطمه الزهرا سلام الله علیها
-
۹۲/۰۹/۲۹درس اربعین
-
۹۲/۰۹/۲۹مجلس اربعین
-
۹۲/۰۹/۲۴دشمنی آمریکا
آخرین نظرات
-
۲۷ اسفند ۹۳، ۲۳:۲۰ - هانی زعفرانیسلام ... پیشنهاد تبادل لینک دارم ...
-
۱۳ آذر ۹۳، ۲۱:۲۳ - قدیر کیانیشما هم در میزگرد شرکت کنید راهکار ...
-
۳۰ مهر ۹۳، ۱۸:۱۶ - محمدمهدی باقریسلام دوست بیانی من ان شاءالله ک ...
-
۳ مهر ۹۳، ۱۶:۵۳ - عباس الاسوندسلام علیکم... +بروز شدیدم با شهدا ...
-
۷ شهریور ۹۳، ۰۷:۰۷ - عباس الاسوندسلام علیکم همسنگر... به پست( ...
-
۷ شهریور ۹۳، ۰۵:۴۹ - عباس الاسوندکسی نیامده جز او سر قرار خودش ...
-
۳ شهریور ۹۳، ۱۲:۰۵ - مهدی هدایتیامیدوارم ما جزء آن ها نباشیم که ...
-
۱ شهریور ۹۳، ۱۵:۵۳ - عباس الاسوندسلام علیکم( دوباره آمده ام... ) {یاعلیــــــــــ التماس دعا}
-
۱۷ تیر ۹۳، ۱۹:۳۰ - انـــقلــا بـــیقالَ رسول اللَّه(ص): لَوْ یَعْلَمَ ...
-
۳ تیر ۹۳، ۱۶:۵۴ - ناشناسسلام http://baharbia.blogfa.com/post-756.aspx یاعلی
الحمد لله على ما أنعم و له الشکر على ما ألهم؛1 خطبه مبارک فدکیه با این عبارات شروع می‌شود که جلسه قبل جمله اول را در حدی که خدای متعال توفیق داد توضیح دادیم. در جمله دوم می‌فرمایند: و له الشکر على ما ألهم؛ تنها خدا را شکر می‌کنم بر آنچه الهام فرمود. الهام یعنی‌چه؟ الهام مثل وحی در لغت یک معنای عامی دارد؛ اما در شرع و به خصوص نزد علمای علم کلام و عقاید اصطلاح خاصی پیدا کرده است. از موارد استعمال وحی و الهام در قرآن کریم چنین استفاده می‌شود که وحی و الهام نوعی ادراک است (که گاهی ناآگاهانه یا نیمه‌آگاهانه است) که با اسباب عادی کسب نشده است. نزدیک‌ترین معنایی که گفته شده این است که وحی یعنی اشاره سریع. وقتی به کسی برای کاری اشاره کنند می‌گویند أوحی إلیه. چنان‌که در باره حضرت زکریا علی‌نبیناوآله‌وعلیه‌السلام می‌فرماید: فَأَوْحى إِلَیْهِمْ أَنْ سَبِّحُوا بُکْرَةً وَ عَشِیًّا؛2 ایشان به کسانی که آنجا مشغول عبادت بودند اشاره کرد که شما مشغول ذکر و عبادت باشید. اینجا تعبیر وحی شده است. حتی در مواردی که وسوسه‌های شیطانی در افرادی وارد می‌شود و اثر می‌کند هم تعبیر وحی به کار رفته است؛ «وَإِنَّ الشَّیَاطِینَ لَیُوحُونَ إِلَى أَوْلِیَآئِهِمْ؛3 شیطان‌ها به شاگردان، دوستان و کسانی که با آنها ارتباط دارند وحی می‌کنند.» در جای دیگر می‌فرماید: وَکَذَلِکَ جَعَلْنَا لِکُلِّ نِبِیٍّ عَدُوًّا شَیَاطِینَ الإِنسِ وَالْجِنِّ یُوحِی بَعْضُهُمْ إِلَى بَعْضٍ؛4 در اینجا از وسوسه شیطان هم تعبیر به وحی شده است. گاهی انسان احساس می‌کند که باید کاری را انجام دهد یا یک مطلبی به ذهنش می‌آید ـ گاهی خوب و گاهی بد؛ برای چنین مواردی در اصل لغت عرب تعبیر وحی به کار می‌رود که گاهی شیطان است که وحی می‌کند و ما نمی‌فهمیم. حتی نسبت به حیوانات، بلکه به یک معنا نسبت به همه موجودات، تعبیر وحی به کار رفته است؛ «وَأَوْحَى رَبُّکَ إِلَى النَّحْلِ أَنِ اتَّخِذِی مِنَ الْجِبَالِ بُیُوتًا؛ ما به زنبور عسل وحی کردیم که خانه‌هایی در کوه‌ها درست کند.» کلمه وحی در این آیات به معانی لغوی بکار رفته است. این وحی به معنای این است که یک نوع ادراکی در یک موجودی پیدا شود بدون اینکه خودش کسب کرده باشد و حتی ممکن است که خودش نداند که چنین چیزی دارد.
اقسام الهاماما در اصطلاح علما، به خصوص علمای کلام و نیز در عرف متشرعه، این انصراف جا افتاده که وحی، یک نوع رابطه تعلیم و تعلم بین خدا و انبیاست. به کسی وحی می‌شود که پیغمبر باشد. وحی در اصطلاح فقط درمورد ادراک غیر عادی الهی به‌کار می‌رود که خدای متعال به انبیاء القا می‌فرماید. در این اصطلاح حتی برای ائمه اطهار صلوات‌الله‌علیهم‌أجمعین هم تعبیر وحی به کار نمی‌رود. در مقابل این اصطلاح، اصطلاح الهام را داریم. فرق الهام و وحی خیلی روشن نیست؛ هر دو ادراکی است که از روی اکتساب نباشد و معمولا هم دفعتاً پیدا می‌شود؛ ولی الهام در عرف متشرعه به خصوص شیعیان یک اصطلاح خاصی پیدا کرده است و آن اینکه الهام ادراک خاصی است که خدا به اولیای خودش مرحمت می‌کند. الهام نوعی ادراک از سنخ وحی، اما ضعیفتر از وحی است. در بعضی روایات آمده است که فرق بین وحی و الهام این است که در وحی ملک حامل وحی دیده می‌شود؛ اما در الهام ملک دیده نمی‌شود و فقط اثر آن در قلب احساس می‌شود.
قرآن کریم از یک نوع الهام یاد کرده که شامل همه انسانها می‌شود. در سوره شمس بعد از یازده قسم می‌فرماید: «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا؛5 خدا به نفس و روح آدمی‌زاد فجور و تقوا را الهام کرد.» همه انسانها با یک درک خدادادی کار خوب و بد را می‌شناسند، یا تمایل به کار خوب و کار بد را در خودشان احساس می‌کنند. خودشان این تمایلات را کسب نکرده‌اند و از کسی یاد نگرفته‌اند؛ بلکه این الهام الهی است.
زمینه‌چینی برای بیان الهامات الهیالهام ممکن است از سنخ ادراکات باشد؛ یعنی خدا یک چیزی را به انسان می‌فهماند، و یا ممکن است از سنخ میل و گرایش باشد؛ یعنی میل به چیزی را در انسان الهام می‌کند. در مورد وحی هم این چنین است. قرآن می‌فرماید: «وَأَوْحَیْنَا إِلَیْهِمْ فِعْلَ الْخَیْرَاتِ؛6 خدا به اولیای خود انجام خیرات را وحی می‌کند.» در اینجا نمی‌فرماید: علم به خیرات را؛ بلکه می‌فرماید: فعل الخیرات. ظاهراً خود فعل وحی می‌شود؛ یعنی به عنایت الهی تمایل به کار خیر در اولیای خدا پیدا می‌شود. خداوند از این نمونه کارها زیاد دارد؛ مانند: «حَبَّبَ إِلَیْکُمُ الْإِیمَانَ وَزَیَّنَهُ فِی قُلُوبِکُمْ وَکَرَّهَ إِلَیْکُمُ الْکُفْرَ وَالْفُسُوقَ وَالْعِصْیَانَ؛ خدا محبت ایمان و تقوا را در دلهای مؤمنین قرار میدهد.» این کار خداست. وقتی مؤمن با دل خویش ایمان میآورد و از نعمت هدایت الهی استفاده می‌کند و شکرش را به جا میآورد، خدا هم به او پاداش میدهد. پاداش خدا به مؤمن این است که ایمان و عمل صالح را برای او دوست داشتنی می‌کند. در مقابل از کفر، فسوق و عصیان خوشش نمی‌آید. اصلاً از گناه کردن بدش می‌آید.
شاید ترتیب این سه، اشاره به مراتب این کراهت باشد. همه مؤمنان از کفر بدشان می‌آید. مرتبه بعد کراهت نسبت به فسوق است. مؤمن دوست ندارد که انسانِ بی‌بندوباری باشد. وقتی ایمانش قوی‌تر شود و از نعمت هدایت الهی بیشتر استفاده کند، خدای متعال آن چنان به مؤمن عنایت می‌کند که از گناه هم بدش می‌آید. گناه در نزد مؤمن گویا بوی بدی دارد که از آن متنفر می‌شود. این از کارهای خداست. در همه انسانها دو گرایش قرار داده است. از طرفی همه ما کارهای خوب را دوست داریم و وقتی کسی کار خوبی می‌کند گرچه به ما هم هیچ ربطی نداشته باشد خوشمان می‌آید. این یک نوع کاری است که خدا برای انسانها انجام میدهد و از آن تعبیر به «الهام تقوا» می‌کند. از طرف دیگر نسبت به هر لذتی ـ اگرچه گناه باشد ـ نیز تمایل داریم. انسانهای ضعیف‌الایمان توجه به حرام یا حلال بودن لذت ندارند. ابتدائاً به طور طبیعی همه انسانها این لذتها را دوست دارند؛ ولی هر قدر در راه ایمان پیش روند این تمایلات محدود می‌شوند و دیگر لذتهای از راه گناه را دوست ندارند. وقتی عبادت و اطاعت می‌کنند تمایل به انس خدا روز به روز در وجودشان قوی‌تر می‌شود تا به حدی می‌رسد که دیگر برای عبادت خدا بی‌تاب می‌شوند.
در مقابل الهامات عام، الهامات خاصی وجود دارد که مخصوص کسانی است که از آن الهامات اولیه حسن استفاده را بنمایند. الهامات خاص، هم در بخش نظری و هم در بخش عملی مخصوص اولیای خداست. آنها چیزهایی را می‌فهمند که دیگران نمی‌فهمند. گاهی به کاری تمایل پیدا می‌کنند؛ گویا یک منادی در وجودشان ندا میدهد که فلان کار خوب را انجام بده! یک‌باره انگیزه پیدا می‌کند که آن کار را انجام دهد. ائمه اطهار سلام‌الله‌علیهم‌اجمعین و حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از این موهبت الهی بهره فراوانی داشتند.
در مورد الهام تعبیر دیگری هم در روایات ما به کار رفته است و آن تعبیر «تحدیث» است. یکی از القاب حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها محدَّثه است. گاهی به غلط محدِّثه گفته می‌شود به گمان اینکه چون حضرت برای دیگران حدیث می‌گفتند به ایشان محدِّثه گفته می‌شود. در حالی که محدَّث به کسی گویند که ملائکه با او حرف بزنند و برایش حدیث گویند. همه انبیاء و ائمه معصومین علیهم‌السلام محدَّث بودند. خداوند تعالی برای غیر انبیاء هم الهام دارد؛ حتی برای غیر ائمه علیهم‌السلام هم الهام وجود دارد؛ به این معنا که فرشته‌ای با انسانی سخن بگوید ولی او آن فرشته را نبیند. این مقامی است که خدا به بندگان خاصی میدهد.
در اینجا ممکن است سؤال شود که: از طرفی ما معصومین را منحصر در عده‌ای خاص می‌دانیم و از طرفی می‌دانیم که برخی از امام‌زادگان و اولیای الهی هیچگاه گناه نکردند و به یک معنا معصوم بودند؛ جمع این دو مطلب چگونه است؟ جمع این دو مطلب به این صورت است که ظاهراّ چهارده معصوم یعنی چهارده معصومی که عصمتشان از طرف خدا تضمین شده است و همان‌طور که خدای متعال عصمت انبیاء را برای ما ضمانت کرده به طوری که عصیان و خطایی مرتکب نمی‌شوند، همان را درباره ائمه اطهار و حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها هم ضمانت کرده است. دلیل قطعی داریم برای اینکه اینها باید معصوم باشند؛ اما این معنایش این نیست که غیر از اینها ممکن نیست معصوم باشند. مرحوم آیت‌آلله العظمی بهجت رضوان‌الله‌علیه می‌فرمودند: در نجف شخصی را می‌شناختم که با اینکه کارمند ساده‌ای بود هنگام احتضار در حالی که مرحوم آقای خویی و مرحوم آقای میلانی بالای سرش بودند گفته بود: «خدایا! تو شاهدی از آن روزی که من به تکلیف رسیدم تا به حال عالماً عامداً هیچ گناهی نکرده‌ام!» ظنّ قوی بنده این است که مرحوم آیت‌الله بهجت حتی قبل از به تکلیف رسیدنشان هم گناهی مرتکب نشده بودند و بعد از تکلیفشان هم ما حتی چیزی که بتوان مکروه بودنش را اثبات کرد از ایشان ندیدیم! خدا می‌تواند این چنین بنده‌هایی داشته باشد؛ اما این معنایش این نیست که چهارده معصوم، پانزده معصوم شدند!
حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها در این خطبه شریف بعد از حمد بر نعمتهای الهی می‌فرمایند: و له الشکر علی ما الهم؛ خدا را شکر می‌کنم بر الهاماتی که فرموده است. در این جا دو احتمال می‌توان مطرح کرد؛ یکی اینکه منظور از این الهام همان الهام عامی باشد که خدا نسبت به همه انسانها و یا حتی غیر انسانها هم فرموده است و چون حضرت سلام‌الله‌علیها یکی از آنها هستند و این نعمت به ایشان هم داده شده است خدا را شکر می‌کنند. مثل اینکه ما خدا را شکر کنیم که به ما چشم داده است. خداوند به خیلی از انسانها چشم داده است؛ ولی این مانع نمی‌شود از اینکه ما خدا را بر این نعمت شکر کنیم. اما شاید احتمال قوی‌تر این باشد که حضرت، خدا را شکر می‌کنند به این جهت که خدا الهامات خاصی به این خانواده عنایت فرموده است و اینجا تعبیر شکر مناسبتر از حمد است؛ چون در شکر این جهت لحاظ شده است که ستایش می‌کنم کسی را که به طور خاص نعمتی به من داده است؛ البته معنای اول هم غلط نیست؛ اما به نظر می‌رسد که این معنای دوم مناسبتر باشد و این یک نوع براعت استهلال است؛ یعنی چون بناست در این خطبه به مطالبی اشاره کنند که خدای متعال به ایشان الهام فرموده است، اول اشاره می‌کنند که خدا به ما بعضی چیزها را الهام فرموده است و من پیشاپیش به خاطر این نعمت اختصاصی خدا را شکر می‌کنم.
داستان مصحف فاطمه سلاماللهعلیهااز جمله این الهامات آن الهاماتی است که مصحف حضرت فاطمه سلام‌الله‌علیها را تشکیل داده است. روایات بسیاری نقل شده است که در آن چند روز بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله که آن مصیبتهای عظیم و غیرقابل وصف بر آن حضرت وارد شد خدای متعال جبرئیل را می‌فرستاد که با حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها صحبت کند و برای ایشان تسلی باشد تا حضرت زیاد به آن غصه‌ها و مصیبتها فکر نکند. جبرئیل راجع به داستانها و حوادثی که بعدها اتفاق می‌افتد برای حضرت نقل می‌کرد. بعد اینها جمع شد و به مصحف فاطمه سلام‌الله‌علیها نام‌گذاری شد. در بعضی روایات آمده که در این مصحف چیزی از حلال و حرام نبود و فقط پیشگویی‌هایی بود که جبرئیل برای حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها از حوادث آینده کرده بود. حضرت آنها را ثبت کردند و به صورت کتابی درآوردند. 7
مصحف یعنی جمع‌آوری شده. برخی افراد بی‌اطلاع گمان کرده‌اند که این مصحف چیزی است در مقابل قرآن؛ یعنی قرآن مصحفی برای پیغمبر صلی‌الله‌علیه‌وآله است و در مقابل آن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها هم مصحفی داشته‌اند. یکی از تهمت‌هایی که به شیعیان می‌زنند این است که می‌گویند: شیعیان معتقدند حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها هم پیغمبر بوده و غیر از قرآن مصحفی داشته‌اند و شیعیان برای خود، قرآن دیگری قائل هستند! در صورتی که آن مصحف همین تحدیثهای جبرئیل بوده است و ایشان آنها را جمع‌آوری کرده‌اند و به صورت کتابی درآورده‌اند. ائمه اطهار علیهم‌السلام در بسیاری از روایات می‌فرمایند: «نظرتُ فی مصحف فاطمه؛8 در مصحف حضرت فاطمه این چنین یافتیم.» به هر حال این مصحف از مصادیق الهاماتی است که اختصاص به حضرت زهراسلام‌الله‌علیها داشته است و جمله: و له الشکر علی ما الهم، می‌تواند براعت استهلال باشد نسبت به الهاماتی که در طول خطبه به آنها اشاره خواهند فرمود.
1 . بلاغات‌النساء، ص27 و بحارالانوار، ج29 ص220.
2. مریم، 11.
3 . انعام، 121.
4 . انعام، 112.
5 . شمس، 8.
6 . انبیاء، 73.
7 . بحارالانوار، ج26 ص44.
8 . الکافی، ج1، ص240؛ وبحار الأنوار، ج26، ص44.